SETEN TAŞI

   Seten, tahılın kabuğunu (kepeğini) ayırmada kullanılan taştan (nadiren betondan) yapılma eski bir araç türü. Zeytin ezmek için de benzer bir aracın (yuğlak) kullanıldığı bilinmektedir.

İKİ TEMEL PARÇASI VARDIR:

  Dibek: Alt kısımda bulunan içi çukur kısımdır. Eski Türkçe Dip/Dib kökünden gelmektedir. Bazı yörelerde tavla, tabak, havt, yuğlak gibi isimlerde verilir.

  Dink: Üstte bulunan, dik duran ve bir eksen etrafında öküz, at, eşek, katır gibi hayvanlarca döndürülen parçadır. Asya Türkçesi’nde Dink/Ding/Deng kökünden kaynaklanan kelime dik durma ve dengede olma anlamlarını içermektedir.

Dink genelde yuvarlak bir tane taştan ibaret olmakla birlikte kimi zaman iki taştan oluşan dinklere de rastlanır.

   Teker biçimindeki seten taşının ortasına “Mazı” adı verilen uzun bir sırık veya demir çubuk takılarak ekseni etrafında dönmesi sağlanır. Genelde hayvan kullanılsa da nadiren de olsa bu insan gücüyle de yapılmaktaydı.

   Parçaları oluşturan Dink, Dibek sözcükleri ile yine taştan yapılan bir aracı tanımlayan Soku kelimesi değişik yörelerde Seten kavramının yerine de kullanılmaktadır.

MEVCUT KULLANIM DURUMU

   Anadolu’da 1990’lı yıllara kadar bu araçlar köylerde kullanılmaya devam etmiş, bu tarihlerden sonra elektrik değirmenlerinin yaygınlaşması ile birlikte hızla kullanım dışı kalmışlardır. Neredeyse her köyde bir tane bulunan setenlerin çoğu artık kötü durumdadır. Büyük bir kısmı kaderlerine terkedilmiştir.

   Günümüzde içine beton döküp doldurulan (kısmen iyi niyetli olarak), içinde lastik yakıp eritilen, ateş yakmak için kullanılan, mangal yapmakta kullanılan, kurban keserken kullanıldığı için kandan rengi siyaha dönmüş bulanan, sırf vandalistçe ve amaçsız tahripkârlıkla kırılıp parçalanmış olan, içinde odun kırılan, çiçek dikilen, toprak doldurulan setenler bir hayli fazladır. Çoğunda sadece alt parça (dibek) kalmış, üstteki dönen kısım (dink) kayıptır. Bu aletlerin tarım kültürü tarihinin bir hatırası olduğu maalesef çoğunlukla anlaşılamamıştır.

  BUĞDAYIN HAZIRLANMASI

    Bulgurluk buğday önce elenip, ayıklanır. Daha sonra kazanlarda kaynatılır. Kaynayan buğdaya “Hedik” denir. Çul üzerine serilip kurutulur. Ardından “Setenleme” aşamasına geçilir. Buğday, dibeğe dökülür, dink taşı döndürülerek buğdayın kabuğu ayrılır. Bu iş yapılırken taş içindeki tahıl ise sürekli olarak tahta bir kürekle karıştırılır. Bu işlem genellikle koşalaşarak (iki kişi birlikte yoruldukça sırayla el değiştirerek) gerçekleştirilir. Aksi takdirde tahılın bir kısmı işlenmemiş kalır, bir kısmı ise ezilir.

   Setenleme sonrası çul üzerine serilip tekrar kurutulur güneşte. Sonra savrularak kepeğinden ayrılır. En sonunda bulgur çekimi aşamasına geçilir.

Fotoğraflar alıntıdır