ALSANCAK GARI – İZMİR
James Watt ın ilk buharlı lokomotifi icat etmesinden 72, Liverpool-Manchester arasında dünyanın ilk demiryolunun açılmasından 26 yıl sonra, İzmir de yaşayan İngiliz tüccar Robert Wilkin, İngiltere deki ortakları ve Avam Kamarası üyesi William Jackson adına hareket ettiğini belirterek 11 Temmuz 185 ’da Osmanlı Hükümetinden İzmir-Aydın demiryolu yapımı için imtiyaz talebinde bulunur. İmtiyaz çok geçmeden 23 Eylülde verilir. Böylece demiryolunun başlangıç noktası olan o dönemdeki adıyla Punta şimdiki adıyla Alsancak Garı inşasının yolu açılır. Ancak garın inşa edileceği arsa üzerinde mülkiyet sorunu çıkar. Aylar süren tartışma ve davalar, ( Bu topraklardan demiryolu geçsin de isterse sırtımdan geçsin ) diyen dönemin Osmanlı Sultanı II. Abdülhamit’in inisiyatifi ile çözülür ve nihayet Alsancak Garının temeli 30 Ekim 1858 de atılır.
İzmir-Aydın demiryolu hattı Anadolu’da ve bugünkü Türkiye Cumhuriyeti topraklarında gerçekleştirilmiş ilk demiryolu hattı. Hat, o zamana kadar Osmanlı’nın görmediği ölçüde büyük yatırımı ve çağının en modern teknolojisini temsil ederken, İzmir’i Batı Anadolu’ya bağlamakla kalmıyor, ihraç edilen tarımsal ürünlerin değerini ve üretimini de artırıyordu.
Ege ekonomisi için milat niteliği taşıyan İzmir-Aydın demiryolunda ilk tren 28 Aralık 1860 da çalışmaya başladı; hat daha sonra Denizli ve Eğirdir’e kadar uzatıldı. Öte yandan Basmane den çıkıp Bornova ve Karşıyaka banliyölerini aşarak Manisa ve Salihli ye ulaşan ikinci bir hat daha inşa edildi. Her iki hattın inşasının İzmir ve Ege Bölgesi mimarisine etkisi büyük oldu. Ancak demiryolu ve istasyon inşaatlarının uzun sürmesi hatlar üzerindeki gar binalarının farklı mimari stillere sahip olmasına neden oldu. Nitekim ne İzmir-Eğirdir, ne de Basmane-Salihli hattında Alsancak Garı na benzer demiryolu istasyonu inşa edilmedi.
Alsancak Garı mimarisi
Dik çatılı Gotik tarzdaki Alsancak Garının cephe mimarisinde aynı dönemde İngiltere’de var olan tekrar canlandırmacı (revivalist) eğilimlerin etkisi görülüyor. Alsancak Garının raylar boyunca uzanan bir gar olmasının yanı sıra kilise, postane ve saat kulesi ile küçük bir İngiliz kasabasını andıran gar meydanına açılması da dönemin İngiliz demiryolu istasyonları konseptini yansıtıyor.
Gar binası tek katlı olup kesme taş ve tuğladan yapılmıştır. Dikdörtgen planlı olan yapı kırma çatı ile örtülüdür. Giriş holünün çevresindeki koridorlarda çeşitli odalar sıralanmıştır
Alsancak saat kulesi için ayrı bir parantez açmak gerekiyor… İzmir in simgesi olan 1901 tarihli zarif Konak Saat Kulesinden 43 yıl daha yaşlı olan bu saat kulesi, zamanın değerini anlatan tipik bir sanayileşme dönemi eseri.
Alsancak Garı Cumhuriyet dönemine kadar Kurtuluş Savaşında ve I. Dünya Savaşında hizmet etti. Cumhuriyet döneminin demiryollarına ilişkin ilk önemli gelişmesi, 1923 yılında İzmir’de toplanan Birinci İzmir İktisat Kongresinde demiryollarını millileştirme kararı alınmıştır.
