BLACKLER KONUTU (TÜRKER KONUTU) – BUCA / İZMİR

   Buca Erdem Caddesi (eski Sanayi Caddesi) üzerinde yer alan konut, ailenin kentten ayrılması üzerine, İtalyan (Falbo) ailesinin kullanımına geçmiştir.

1980 tarihinde (Türker) ailesinin mülkiyetine geçen yapı, halen aile tarafından özgün işlevi ile konut olarak kullanıma devam etmektedir…

Pek çok batılı konutun olduğu gibi, Blackler Konutu’nun da arazi sınırları yüksek taş duvarlarla çevrilidir.

Ancak konut, Erdem Caddesi yönünden giriş aldığı iki katlı kitlesi ile Buca yerleşimi içinde karakter kazanmaktadır…”

   Yapı, Buca İngiliz cemaatinin üyelerinden Blackler ailesi tarafından, 1843 tarihinde yaptırılmış,  ailenin kenti terk etmesinin ardından (muhtemelen 20.yüzyıl başında) İtalyan Falbo ailesinin kullanımına geçmiştir (Lena Falbo’dan naklen, N.Türker). Uzun süre Falbo ailesine hizmet veren yapı, 1980 tarihinde Türker ailesinin mülkiyetine geçmiştir ve halen bu ailenin kullanımında konut işlevini sürdürmektedir. Yapının içinde yer aldığı parsel, yerleşimin hâkim akslarından olan Sanayi Caddesi üzerinde yer almaktadır. Bu cadde, üzerinde konumlanan Protestan Kilisesi ve Papaz Okulu nedeniyle, özellikle İngiliz topluluğun önemli akslarından biridir.

   Yalın bir kitlesel kurguya sahip olan tek katlı yapı, batı yönünde yer alan iki katlı kitle ile sonlanmıştır. Ancak 1940’lı yıllarda yapılan değişim ve ekler sonucunda, özgün yapıyı sonlandıran iki katlı kitle batı yönünden de çevrelenmiştir. Aynı dönemde yapılan müdahaleler kapsamında ana yapıya yakın ancak yapıdan kopuk konumlanmış olan müştemilat kitlesi ek servis mekânları ile yapıya birleştirilmiş ve yapı bugünkü kitlesel kurgusunu almıştır. Mekân kurgusu ele alındığında, özgün ve eklemeler sonucunda oluşmuş günümüz durumu olarak iki farklı okuma yapılması doğrudur. Özgün şemada, zemin katın orta akstan giriş alan T şemaya sahip olduğu, birinci katın ise orta hol çevresinde kurgulandığı gözlenmektedir.

Günümüz kurgusunda ise, birbirinden bağımsız iki konut izlenmektedir. Ana yapı özgün şemasını büyük ölçüde korumakla birlikte, zemin-birinci kat bağı kopmuştur.

Yapının batısında yer alan yeni mekân kurgusu, orta holden dağılım veren ve birinci katı kullanımına dâhil eden bir düzenlemeye sahiptir.

   ∗ Arazinin arka bahçe sınırı üzerinde konumlanan tonozlu geçişte gözlenen 1843 tarihinin yapım tarihi olduğu düşünülmektedir. Özgün mekân kurgusu dâhilinde, zemin kat orta holünü çevreleyen yaşama mekânları, veranda, ıslak mekânlar, batı çeperde konumlanan ve bir veranda ile sonlanan özel mekânlar yer almıştır. Zemin katın doğu çeperinde, müştemilat kitlesine açılım veren servis koridoru bulunmaktadır. Birinci kat, L şemalı merdivenin ulaştığı hol üzerinden ulaşılan yatak odaları ve ıslak mekândan oluşmaktadır.

   Blackler Köşkü iç mekân düzenlemeleri son derece zengindir. Özgün kurgudaki dağılım holü ve salonlarda izlenen şömineler, nişler, sütun ve plasterler, zengin bezemeli tavan göbekleri ve yaldızlı ahşap silmeler etkileyicidir. Giriş holünde gözlenen dikkat çekici şöminenin Tristramp Köşkü’ndeki şömine ile benzerliği dikkat çekicidir. Bir diğer dikkat çeken unsur; dekoratif ahşap panellerle çevrelenmiş nişlerdir. Zemin katının zengin süslemelerine rağmen, birinci kat ve ek kitlede herhangi bir iç mekân düzenlemesine rastlanmamaktadır.

   Yapı iç mekânındaki zarif ve etkileyici düzenlemeye karşın, cephe kurgusu yalın ve gösterişsizdir. Asimetrik kitle kurgusunun izlendiği yapının birinci katında gözlenen özensiz iç mekân kurgusu, bu katın işlevden çok kitlesel arayışa yönelik düzenlendiğini düşündürmektedir. Yapının ön (giriş) ve arka cepheleri, düzenleme ve elemanlar açısından eşdeğerdir. Ahşap pervazlarla çevrelenen boşluk düzeninde, giriş kapılarının kemerli açıklıklar ile vurgulandığı gözlenmektedir. Yapının batı çeperine eklemlenmiş dönem eki, terasla sonlanan kübik kitlesi ile bütün içinde ayırt edilmektedir

   Blackler Köşkü, mekân kurgusu itibariyle bugünkü 79 sokaktan giriş almakla birlikte, ana yaşama mekânları ve verandası ile dönemin hâkim akslarından olan Sanayi Caddesi’ne yönelmektedir.

    Bu bağlamda arazinin kuzey bölümünü ön bahçe, güney bölümünü arka bahçe olarak tanımlamak mümkündür. 79 Sokak ve komşu parsel sınırlarında yüksek taş duvarlarla çevrelenen arazi, Sanayi Caddesi’ne kısmen şeffaf, kısmen masif sınır elemanları ve girişi vurgulayan iki katlı kitle ile yönelmiştir.

    Yapının Fatih Caddesi çeperinde yer alan, tonozlu bir geçişin üzerinde konumlanan kitlenin gözetleme amacıyla inşa edildiği, ancak kullanım sürecinde Bayan Blackler’in resim atölyesi olarak kullanıldığı belirlenmiştir (L.Faldo’dan naklen N.Türker). Doğal bir peyzajın hâkim olduğu parsel kullanımında belirlenen yegâne unsur, ön bahçenin giriş aksında konumlanmış eğrisel havuzdur. Bahçenin güney bölümünde halen mevcut olan servis kitlesine rağmen, batı çeperinde konumlandığı bilinen müştemilat bloğu günümüzde mevcut değildir.

    Güncel Kullanım ve Süreklilik Çalışma kapsamında incelenen örnekler dâhilinde bu yapıyı özel kılan, konut işlevini benzer kültürden gelmeyen bir aile kullanımında sürdürmesidir. Yapı bütününde, 1940larda yapıldığı belirtilen müdahaleler dışında herhangi bir ekleme ya da değişim saptanmamaktadır. Türker ailesinin yapıya karşı hassas tavrı, yapının sahip olduğu değerlerle sürekliliğini sağlayacağını göstermektedir. Günümüz kullanıcıları, yapıyı tercih etmelerinde yıllanmış ağaçların, yaşanmışlığın ve etkileyici iç mekân süslemelerinin etkili olduğunu belirtmektedir.

   1940 tarihindeki değişim sonrası mekân kurgusu 1940’larda yapılan bir müdahale ile eklemlenen ve iki ayrı konut haline dönüştürülen yapı, günümüzde de bu kullanımı sürdürmektedir. Lena

    Faldo’nun anlatımlarını aktaran N.Türker’in verdiği bilgilere göre, 1940’larda yapının batı verandası kapalı mekân haline getirilmiş, bu bölümün batısına veranda eklenmiş, özgün yapının iki katlı olan bölümü ve ek bölüm ikinci bir konut olarak ayrılmıştır. Bunun yanı sıra, ana yapının (tek katlı bölümün) doğusuna, müştemilat kitlesine açılım veren koridora paralel, eklemeler yapılmıştır. Yapılan bölünme sonrasında ana yapıda yer alan giriş holünün iki yanında konumlanan salonlar yatak odası haline dönüştürülmüştür.

Kaynak: levantineheritage.com/pdf/thesis1.pdf

İç mekan fotoğrafları bu siteden alınmıştır.