SAGALASSOS T. FLAVUS SEVERIANUS NEON KÜTÜPHANESİ – AĞLASUN / BURDUR
Sagalassos (Ağlasun) Neon Kütüphanesi: Antik dönemde Pisidia, günümüzde ise Teke Yöresi olarak adlandırılan bölgemizin en önemli kalıntılarından birisi de Neon Kütüphanesi’dir. 1990-1992 yılları arasında Burdur’un Ağlasun ilçesinin 7 km. ve Antalya’nın 109 km. kuzeyinde bulunan Sagalassos antik kentinde yapılan kazı sonucunda ortaya çıkarılmıştır. Pisidia bölgesinde, Roma’nın müttefiki olan Sagalassos kentinde kurulan Neon Kütüphanesi, kamusal bir kütüphane idi. Kütüphanenin inşası için merkezi bir yer seçimi yapıldığı görülmektedir. Yapının önünde yer alan cadde 7 m. genişliğinde olup, şehrin Doğu-Batı yönünde en sık kullanılan Sagalassos’un doğu girişini yukarı kent merkezine bağlayan ana yollardan birisidir. Cadde aynı zamanda agorayı doğudaki dış mahallelere bağlıyordu. Aynı cadde cenaze geçitleri için de kullanılmaktaydı. Kütüphane, Yukarı Agora’nın kuzeydoğusunda yer almaktadır. Podiumun üstündeki yazıtlara göre, kentteki seçkin aile üyeleri, Halk Meclisi (Demos) ve Danışma Meclisi (Boule) tarafından onurlandırılmışlardı. Kütüphaneyi yaptıran T. F. (lavius) Severianus Neon ve onun yakın akrabaları bu ailedendi. Aile, Roma eyalet kültürüne hizmet etmiş, oyunlar düzenlemiş ve kendilerine görevler verilmişti. Neon, Sagalassos’un en önemli ve zengin ailelerinden olup, Sagalassos’un başlıca hayırseveri, aynı zamanda kentin oyunlarının (spor ve eğlence) da hamisi ve sponsorudur. Kentin seçkinleri bu tür anıtlarla hem kendi zenginliklerini göstermek hem de geriye eserler bırakmak istemişlerdir. Kitapsever ve servetini toplum için harcayan bu ailenin ferdi olan Severianus Neon, kütüphaneyi kamu yararına, Sagalassos kenti halkı için yaptırmıştır. Yazıtlara göre, kütüphane M.S. 120 yılı civarında, imparator Hadrianus (M.S. 117-138) zamanında yapılmıştır. Kütüphanenin kurucusu Neon da kurucu (ktistes) unvanını taşıyordu. Neon, halk için yaptırdığı bu kütüphaneyi, babası Publius Flavus Dareios ve amcası onuruna inşa ettirmişti. Ancak Neon, kütüphaneye kendi ismini vererek babasını değil, kendi adını ön plana çıkarmıştır. Yapılan kazı sonuçlarına göre kütüphanenin 4 evre geçirdiği düşünülmektedir. İlk evrede, T. F. (lavius) Severianus Neon’un kütüphaneyi M.S. 120 yılından az sonra yaptırdığı anlaşılmıştır.
Günümüzde Neon Kütüphanesi olarak bilinen yapı, bugün iç mekân boyutları zemin seviyesinde 11,80×9,90 m. olan tek ve geniş bir mekândır. Arka ve yan duvarlar sırasıyla yaklaşık olarak 6 m. ve 1,58 m. ile 2,72 m. yüksekliğe kadar korunmuş durumdadır. Arka duvar, 2,35 m. yükseklikte 8 adet kemerli yarım daire nişin yer aldığı kireçtaşından bir podium ve bunun ardında yer alan ve kısmen üzerine oturan tuğla örgü duvardan oluşur. Podium odanın yan duvarları boyunca devam eder ve bu odaya giriş sağlar. Tuğla duvarın dış yüzü moloz taş örgüdür ve su geçirmez harç ile sıvanmıştır. Merkezdeki nişin altında bulunmuş bronz bir başparmağın, kütüphaneyi yaptıran kişinin babasını temsil eden ve bu nişte yer almış 3-4 m. yüksekliğindeki bir heykele ait olduğu düşünülmüştür. Binanın ilk evredeki inşasında kütüphane salonunda toplam 20 niş olduğu düşünülmektedir. Arka ve yan duvarlardaki iki katlı nişlerde kitaplar depolanmıştı. İkinci evrede kütüphanenin yan duvarları yeniden düzenlenmiş ve M.S. 2. yüzyılı takiben tekrar inşa edilmiş, yan duvarlarda iki sıra halinde dörder niş yer almıştır. Yapının mevcut ön cephe duvarı ikinci yenileme evresine aittir. Üçüncü evrede M.S. 360 lı yıllarda Iulianus Apostata zamanında kütüphane onarım geçirmiştir. Siyah ve beyaz renklerle geometrik ve bitki motifleri ile mozaik döşeme yapılmıştır. Merkezinde yer alan renkli panelde ise, Akhilleus’un Truva Savaşına gitmek üzere yola çıkışı ve annesi Tanrıça Thetis’e veda edişi betimlenmiştir. Dördüncü evrede, M. S. 363 –404/406 yıllarında Iulianus Apostata’nın ölümünden sonra Hıristiyan halk kitapları tahrip etmiş, mozaikteki Thetis ve Akhilleus figürlerini parçalamış ve yapıyı ateşe vermiştir.
Kütüphane tabanında bulunan mozaik döşeme, Dr. Hande KÖKTEN başkanlığında bir konservasyon ekibi tarafından yerinde sağlamlaştırılmıştır. Mozaikler,1995 yılından itibaren restore edilmeye başlanmış ve 1997yılında çalışmalar tamamlanmıştır. Döşeme mozaikler ve yazıtlar korunmuş, çatı çelik sütunlar ile desteklenmiştir.
Kütüphane Eylül 1997yılındaziyarete açılmıştır. M.S.113 ile 117 yılları arasında inşa edilmiş olan Efes Celsus Kütüphanesinin iç mekânı ile olan benzerliklerden dolayı, binanın en başından beri kütüphane olarak kullanıldığı düşüncesini kuvvetlendirmektedir. Her ikisinde de (kitaplar için) iki sıra dikdörtgen nişlerle bölünmüş dolu tuğladan yapılma bir duvarı destekleyen kireçtaşından yüksek bir podium ve arka duvarın merkezinde bir heykelin yer aldığı yarım daire formunda bir niş yer alır. Bu yüzden Efes Celsus Kütüphanesinin,5 yıl sonra inşa edilen Neon Kütüphanesine model olarak alındığı düşünülebilir.
Bu iki yapı arasındaki benzerlikler yalnızca konum, mimari ve yapı tekniği olarak değil, her iki yapı da birer oğul tarafından merhum babalarının anısına yaptırılmıştır.
KAYNAK: ANTİKÇAĞ DAN GÜNÜMÜZE BURDUR
FOTOĞRAFLAR: MUSTAFA GÜRELLİ
