SAATLİ CAMİ – AYVALIK /  BALIKESİR

( HAGİOS IOANNES KİLİSESİ)

   İlçe merkezinde İsmet Paşa Mahallesi’ndedir. XIX. yüzyılın ikinci yarısında yerli Rumlar tarafından kilise olarak yapılmış, 1928’den sonra camiye dönüştürülmüştür. Dikdörtgen plânlı bir yapı olup, dört sütunlu, revaklı, akantus yapraklarıyla süslü bir kapıdan içeriye girilmektedir. Yapının planı haç düzeninde olup, orta bölüm küçük bir kubbe ile haçın kolları da tonozlarla örtülüdür. Kilisenin çan kulesi sonraki yıllarda saat kulesine dönüştürülmüş ve bu yüzden de Saatli Cami ismini almıştır.

    Cumhuriyetin ilanına müteakip birinci mübadele kapsamında yöreye yerleşen halkın ihtiyaçlarına binaen 1928 yılında camiye dönüştürülmüştür. Camiye dönüştürüldüğü için içinde ikonalar dışındaki her türlü detay aslına uygun olarak görülebilir. İkonaların üzerinin boyanması hariç değişiklik yapılmamıştır.

PLAN ÖZELLİKLERİ

  Doğu – Batı yönünde uzanan dikdörtgen, zemin kat bakımından bazilikal, üst örtü bakımından kapalı haç planlı bir yapıdır.

Doğusunda dıştan üç cepheli, içten yuvarlak bir apsisi vardır. Apsisin iki yanına ikişer niş yapılmıştır. Bemanın iki yanındaki pastoforium odalarından protesisin kuzey duvarına çeşitli büyüklüklerde dört niş yapılmıştır. Batıda kuzey- güneye hafif çıkıntı yapan narteksi vardır.

   Narteksin kuzey-güney yönündeki dıştan kare, içten yuvarlak mekânlar galeriye çıkan merdivenlerdir. Kuzey- güney haç kollarında ikişer pencere açıklığı yer almaktadır. Ancak güneydeki pencerelerden biri camiye çevrildikten sonra kapatılarak mihraba dönüştürülmüştür. Yapıya giriş batıdan tek giriş açıklığı ile girilir. Girişin iki yanında birer pencere bulunur. Yapıyı içerden ‘’U’’ şeklinde dolaşan bir galeri katı bulunmaktadır.

    Naos’ta üst örtüyü doğuda sütunlar, diğer kesimlerde yonca şekilli payeler taşır. Doğu-batı, kuzey-güney haç kolları beşik tonozla diğer birimler çapraz tonozla örtülüdür. Kuzeybatı’da çan kulesi yer alır. Güneybatı ’ya camiye çevrildikten sonra minare, kuzeybatı’ya da şadırvan eklenmiştir.

ÇAN KULESİ

    Kule kare kaide üzerinde yükselmektedir. Gövdesine açılan nişlerin içinde sivri kemerli pencereler vardır ve burada gotik mimari etkileri görülür. Nişlerin köşesindeki sütunlar nişin üzerindeki sivri kemerli alınlıkları taşır. Kulenin üzerinde saat bulunmaktadır.

SÜSLEME ÖZELLİKLERİ

    Yapı camiye çevrildikten sonra kilisede yer alan tasvirlerin hepsinin üzeri sıvanarak kapatılmıştır. Çapraz tonozların merkezinde altın yaldızlı çiçek motifi görülmektedir. Taşıyıcı sütunlar ve yonca şekilli payelerin başlıkları korint tarzdadır. Doğuda apsis ve pastoforium odalarında herhangi bir süsleme unsuru görülmemektedir. Naos’un orta mekânını örten kubbenin pandantif geçişlerinde, alçıdan yapılmış bitkisel süslemeler bulunmaktadır.

MİHRAP

   Yuvarlak kemerli nişi bulunmaktadır. Kemerler yivli sütunlarla taşınmaktadır ve sütun başlıkları korint tarzdadır. Mihrap nişi önüne alçıdan bir perde motifi yapılmıştır. Yine Çınarlı Caminin mihrabında görülen niş içerisinde perde motifi saatli cami mihrabında da görülmektedir. Mihrap C ve S kıvrımlı bitkisel süsleme ile taçlandırılmıştır.

MİNBER

Minber ahşaptandır ve sadedir. Üzerinde herhangi bir süsleme unsuru görülmemektedir.

Kaynakça: Balıkesir İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü

Fotoğraflar: Mustafa Gürelli