HATIROĞLU (TOPRAK MİNARE) CAMİSİ – KAYSERİ
Kayseri şehir merkezinde Melikgazi ilçesi Hacı Mansur mahallesi Katıroğlu sokağında bulunur.
Caminin bugünkü binasının ilk devrinden kalma olmadığı her halinden bellidir. Kazım Özdoğan 1222, Ahmed Nazif Efendi H. 670/M. 1271 tarihlerini vermektedirler Caminin, 1835’te meydana gelen depremde minaresi yıkılmış, 1867 yılında caminin tamiratı sırasında yeniden inşa edilmiştir. Caminin daha sonra H.1330/M.1912 yılında Sultan Re- şat zamanında yeniden onarılmış olduğu kitabeden anlaşılmaktadır.
Cami kubbeyle örtülü kare mekanlı harim ve kuzeyde üç kü- çük kubbeli son cemaat mahali ve devamındaki kemerlerle üç kısma bölünen saçaklı kısımdan oluşmaktadır. Hatıroğlu Camisinin ilk inşasının Selçuklu devrine kadar uzandığı ifade edilmektedir. Halk arasında “Katıroğlu Camisi” diye bilinen bu caminin “Toprak Minare”, “Osman Paşa” camisi gibi isimlerle de anıldığı bazı yayınlarda yazılmışsa da günümüzde bu isimler kullanılmamaktadır. Son cemaat mahalli iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm ana mekana bitişik olan üç kubbeli üç sivri kemerli, iki sütunludur. İkinci bölüm ise üç sivri kemerli iki sütunlu ve üst örtüsü meyilli direklerle örtülüdür. Camisi’nin dış duvarları daralarak geldiği için soldaki sivri kemer daha küçüktür. Bütün sütunlar Osmanlı klasik tarzında, baklava dilimli başlıklara sahiptir. Son cemaat mahalinin üçgen avlusu olduğundan bahsedilirse de bugün böyle bir avlu olmayıp camisinin önü geniş caddeye açılmaktadır. Camii güney duvarının iki yanındaki destek payandaları ve son cemaat mahalinin iki yanındaki payandalar kalın birer demirle birbirine bağlanmıştır. Son cemaat mahallinden caminin harim mekanına giriş kapısı; basık kemerli olup, mermer ile siyah taş sıra ile kullanılmıştır. Derzleri girintili, çıkıntılıdır. Kapı üzerinde sülüs; üç satır altı, mısralık Türkçe kitabe yer almaktadır. Giriş kapasının iki yanında basık kemerli diktörtgen boyutlu birer pencere yer alır. Cami harimi kare bir mekan olup, kubbe ile örtülüdür. Kubbeye pencere tabanı hizasından başlayan pandantiflerle geçilmiştir. Harim mekanı her cepheye açılan ikişerden toplam sekiz pencereyle aydınlatılmıştır. Pandantif yüzeyleri ile kubbe yüzeyinde yer alan kalem işleri yakın tarihlerde yapılan onarımlarda eklenmiştir. Güney cephe ortasına konumlandırılan ve duvar yüzeyinden fazla çıkıntı yapmayan mihrap, beyaz mermerden yapılmıştır.
Osmanlı klasik devir üslubunu taşıyan, mukarnaslı bir kavsaraya sahiptir. Alnında dönemin karakterinde celi sülüs hat ile “Küllema dehale aleyha ayet-i kerîmesi yazılıdır. Batı taraftaki ahşap minber çok önemli bir hususiyet taşımaz. Kesme yonu taştan olan minare, caminin doğu beden duvarı içerisindedir. Poligonal olan minarenin şerefesi de 12 köşeli olarak yapılmıştır. Minare Kayseri’de 1835 te depremde yı- (İlhan Özkeçeci’den) 92 Kayseri Taşınmaz Kültür Varlıkları Envanteri kılmış ise de 1867 yılında caminin tamiri sırasında yeniden yapılmıştır.
Hatıroğlu camisinin 1866 (H. 1283), 1913 (H. 1332) tarihlerinde bazı tamirler geçirdiği kaydedilmektedir. Süslemesi: Orijinal süslemeye sahip değildir. Malzeme ve teknik : Kesme yonu taştan olan Kitabesi : Kapı üzerinde sülüs; yazı ile üç satırlık Kitabenin metni şu şeklidedir; Sayesinde Hazreti Sultan Reşad-ı Adil’in Mamur oldu iş bu cami-i şerif Delalet eyledi alay 44 tabur imamı hafız Mustafa Ehli hayrın gayretiyle ma’mur oldu bu ali cami-şerif Bin İkiYüz Seksen Üçte oldu nim ta’mir Bu kere müceddet ve ma’mur oldu işbu camisi-şerif “1330” Tarihlendirme : Banisinin Moğol emirlerinden Hatıroğlu Eşref Bey olduğu bilinmektedir. Hatıroğlu Camisi’nin inşa tarihi Kazım Özdoğan’a göre 1222, Ahmet Nazif Efendi’ye göre ise 1271’dir. Caminin banisi Hatıroğlu Eşref Bey Moğol emirlerinden olup Selçuklu hizmetinde ve özellikle Kayseri Beyliğinde bulunmuş ve Selçuklu Devletinin Mısırlılar’la birbiri peşi sıra ceyran eden harpleri esnasında Mısırlılara karşı hudut muhafızlığına tayin edilmiş olan kişidir. Daha sonra Selçuklulara isyan ederek Mısırlılar tarafını tutmuştur.
Kaynakça: A. Nazif Efendi, Mir’at-Kayseriyye, (Kayseri Tarihi) Haz. Mehmet Palamutoğlu, Kayseri, 1987. Mehmet Çayırdağ
