AŞAĞI MAHALLE CAMİİ – AŞAĞI KIZILCA – KEMALPAŞA / İZMİR
Yapı Aşağı Mahalle girişinde yolun sağ tarafındadır. Güneyden Kuzeye doğru eğimli bir arazi üzerinde inşa edilen yapı, eğimi sıfırlamak amacıyla inşa edilen yüksek duvarlar üzerine oturmaktadır. Harimden girişi sağlanan bir bodrum katı mevcuttur. Dört yöne eğimli bir kırma çatı ile örtülü yapının kuzeyinde avlusu bulunmaktadır.
Yapının doğu duvarında iki sıra halinde yerleştirilmiş dört adet taş söveli ve yuvarlak kemerli pencere bulunmaktadır. Üst seviye pencereleri daha küçük boyutludur. Güney cephede alt seviyede iki, üst seviyede üç pencere açıklığı bulunmaktadır. Üst seviye pencerelerinden ortada, mihrabın üzerinde yer alan pencere öküzgözü pencere şeklinde düzenlenmiştir. Diğer açıklıklar doğu cephede yer alan pencerelerle benzer özelliklere sahiptir. Yapının batı cephesinin güneyinde sonradan inşa edilmiş bir ev bulunmaktadır. Bu nedenle cephenin güney kesiminde yer alan bir alt ve bir üst pencere algılanamamaktadır. Cephenin kuzeyinde ise yine doğu ve güney cephelerde bulunan pencerelere benzer bir altta ve bir üstte olmak üzere iki adet pencere bulunmaktadır. Batı cephenin kuzey ucunda sekizgen kürsüye sahip silindirik gövdeli minare yer alır.
Yapının girişi kuzey cepheden sağlanmaktadır. Kuzey cephede bugün son cemaat yeri amacıyla yapılmış bir gölgelik ulunmaktadır. Cephe dikkatle incelendiğinde ilk yapıda da son cemaat yerinin bulunduğu mevcut izlerden anlaşılmaktadır. Cephenin ortasında yer alan giriş aralığı, iki kademeli bir taç kapı şeklinde düzenlenmiştir. Girişin sağında ve solunda bir altta ve bir üstte olmak üzere yuvarlak kemerli ve taş söveli toplam dört adet pencere bulunmaktadır. Pencereler diğer cephelerdeki pencerelerle benzer özelliklere sahiptir. Harim girişinin üzerinde ise üst pencerelerden daha yüksek tutulmuş bir pencere daha bulunmaktadır. Kuzey cephenin batısında kadınlar mahfiline ulaşımı sağlayan bir kapı bulunmaktadır.
Kuzey cephede yer alan giriş aralığından kare planlı harime girilmektedir. Harim ahşap çökertme tekniği ile infia edilmiş bir kubbeyle örtülüdür. Kuzey duvarı üzerinde kadınlar mahfili yer almaktadır. Mahfil mermer görünümlü Bursa kemerleriyle birbirine bağlanan iki bağımsız ikisi de duvara bitişik dört ahşap destek üzerine oturmaktadır. Batı cephenin güneyinde yer alan dışardan kapatılmış pencereler içerden birer niş şeklinde düzenlenmiştir.
Mihrap sade bir görünüme sahiptir. Yarım daire kesitli mihrap nişinin iki yanında kübik kaide üzerinde yükselen birer dekoratif sütunce bulunmaktadır.
Mimber ahşap malzemelidir. Panolara ayrılmış bölümlerin içine birer kabara yerleştirilmiştir. Mimberin giriş aralığı ve kök bölümü dilimli kemer eklinde düzenlenmiştir.
Dış cephelerde bugün herhangi bir süslemeye rastlanmamaktadır. Yapının içinde ise aşırı bir süsleme görülmemektedir. Pencerelerin etrafını dolanan alçı malzemeli silmeler harime bir hareketlilik kazandırmaktadır. Benzer silmeler harimi örten kubbe üzerinde de görülmektedir. Kubbe merkezinde yer alan madalyon içine yine alçı malzemeli akantus yapraklarından meydana gelen bir göbek yerleştirilmiştir. Kubbenin içi daire ve elips şekilli madalyonlarla doldurulmuştur. Kadınlar mahfilinin bağımsız desteklerinin kemer köşeliklerinde vazoları alçı malzemeli çiçekleri ise kalemişi teknikli birer çiçekli vazo süslemesi bulunmaktadır. Doğu ve batı duvarlarının güneyinde ve güney duvarında yer alan alt sıra pencerelerinin tepeliklerinde C ve S kıvrımlarından meydana gelen alçı malzemeli yaldız boya ile boyanmış birer süsleme bulunmaktadır. Alçı malzemeli süslemelere sahip mihrabın iki yanındaki sütunceler akantus yapraklı başlıklara sahiptir. Mihrap tepeliğinin alınlığında yaprak ve üzüm salkımlarından meydana gelen asma motifi bulunmaktadır. Tepeliğin üstünde sütunçelerin hizasında dekoratif birer vazo bulunmaktadır.
Yapının plan şemasında dikkati çeken en önemli unsurlardan biri bodrum katıdır. Ancak yapıda inşa edilen bodrum katı, kullanım amaçlı bir düzenleme gibi görülmemektedir. Dışarıya her hangi bir açıklığı mevcut değildir. Harimi örten kubbenin içindeki alçı malzemeli madalyanlar ahşap çökertme tekniğinde yapılmış benzer kubbe örneklerinde de görülmektedir. Kemalpaşa’da Yukarı Kızılca – Halil Ağa Camii’nde (1893-94) mihrap önü kubbesinin alçı malzeme ile hareketlendirildiği görülmektedir. Söke-Hacı Ziya Bey Camii’nde de (19. yy. ortaları) benzer bir uygulama görülmektedir.
Kuzey cephede yer alan taçkapı üzerinde mermer malzemeli bir inşa kitabesi bulunmaktadır.
Kitabenin Türkçe okunuşu şöyledir:
Aşağı Mahalle Camii – Aşağı Kızılca, İnşa Kitabesi.
1. Kale’n-nebiy salla’l-lahu aleyhi vesellem.
2. Men benallahü mesdden benallahü teala lehü beyta fi’l-cenneta.
3. Bina eddi bu cami-i erifi Hacı bin Ömer İsa Sene 1310,
Türkçesi: Kim Allah rızasını talep ederek bir mescid inşa ederse, Allah ona cennette bir ev inşa eder.
Kitabeye göre, yapı H. 1310 / M.1892-93 yılında inşa edilmiştir.
Kaynak: Kemalpaşa ve Çevresinde Türk-İslam Eserleri-I (Camiler ve Türbeler)
Arş. Gör. Harun ÜRER (Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi. Bölümü Araştırma Görevlisi )
