SARAYBOSNA – BOSNA HERSEK

    Saraybosna (Boşnakça ve Hırvatça: Sarajevo, Sırpça: Сарајево), 2007 yılı sayımlarına göre 619.030 kişilik nüfusuyla Bosna-Hersek’in başkenti ve en büyük kentidir. Saraybosna, ayrıca Bosna-Hersek Federasyonu’nun ve fiilî başkenti Banyaluka olan Sırp Cumhuriyeti’nin de hukukî başkentidir. Saraybosna Kantonu’nun da merkezidir. Saraybosna, Bosna bölgesinin Dinar Alpleri’yle çevrili Saraybosna Vadisi içerisinde Miljacka Nehri’nin çevresinde kurulmuştur. Şehir, barındırdığı dinî çeşitliliğiyle bilinir. Müslümanlık, Katoliklik, Ortodoksluk ve Musevîlik, burada yüzyıllar boyunca barış içinde bir arada var olagelmişlerdir. İşte bu yüzden Saraybosna, Avrupa’nın Kudüs’ü olarak kabul edilir. Saraybosna Balkanlar’daki kültürel şehirlerin en önemlilerinden biri olarak kabul görür.

Bu bölgedeki ilk yerleşim kalıntıları tarih öncesi döneme kadar uzanmasına rağmen modern şehrin ortaya çıkışı 15. yüzyılda Osmanlıların bu bölgedeki hâkimiyetiyle birlikte başlar. Osmanlıların 1463’te bölgeyi ele geçirmesiyle şehirde büyük bayındırlık faaliyetleri başlar. Ve bunun sonucunda Saraybosna, Türklerin Avrupa’da kurduğu en büyük kent olur. Ve bu durum bugün de geçerlidir. Saraybosna, tarihi boyunca uluslararası önemi olan birçok olay yaşamıştır. 1914 yılında I. Dünya Savaşı’nın başlamasına neden olarak gösterilen Arşidük Franz Ferdinand’ın, Gavrilo Princip tarafından suikasti bu kentte gerçekleşti. Bundan 70 yıl sonra 1984 Kış Olimpiyat oyunları bu kentte yapıldı. Şehir, Bosna Savaşı sırasında dünya modern savaş tarihindeki en uzun kuşatmaya mâruz kalmıştır. Bugün şehir, Bosna-Hersek’in en büyük kültürel ve ekonomik merkezi olarak savaş sonrasında kendini yenilemeye ve toparlamaya çalışmaktadır.

KÖKEN BİLİMİ

Saraybosna’nın adı, Osmanlı Devleti tarafından alınmadan önce Vrhbosna’ idi. Osmanlı Devleti’nde Bosna-Saray denmesinin yanı sıra Saray Ovası olarak da adlandırdı. Bu yüzden günümüzde pek çok dilde bu ifadenin kısa hali olarak Sarajevo adı kullanılmaktadır. Kendi halkı da şehirlerine Sarajevo derler ki vadiye dik bakan saraydan görülen ova manzarasından esinlenerek Saray-Ova dendiği rivayet edilir.

TARİHÇE

ANTİK ÇAĞ

Şehrin bulunduğu bölgedeki yerleşim, Neolitik Çağ’a dek geri gider. Bu bölgede 19. yüzyılın sonlarında Butmir kültürü’ne ait benzer desenli seramik eşya ve çanaklar bulunmuştur.

Saraybosna bölgesi, Roma egemenliğinden önce İliryalıların egemenliğinde kalmış ve Romalılar, ancak M.S. 9 yılında uzun süren bir direnişin ardından ele geçmiştir. Romalılar döneminde Dalmaçya eyâletine bağlanan bölgede bugünkü İliđža banliyösünün bulunduğu yerde Aquae Sulphurae (Türkçesi: Kükürtlü termal su) kentini kurmuşlardır.

Roma İmparatorluğu, M.S. 395’te ikiye bölününce Batı Roma İmparatorluğu’nun parçası olan ve 420’lerde Avrupa Hunları’nın ele geçirdiği bölge, 455 yılında Ostrogotların eline geçti. 6. yüzyılın ilk yarısının sonlarına doğru Doğu Roma İmparatorluğu’nun eline geçen bölgeye 7. yüzyılın başlarında Avrupa Avarlarının egemenliğindeki Slavlar gelmeye başladı ve bölge, Avarların eline geçti.

ORTA ÇAĞ

Avarlar devletinin 805’te Franklar tarafından yıkılmasının ardından Frankların süzerenliğini tanıdı ve Doğu Romalı misyonerler tarafından bölge, tamamanen Hristiyanlaştırıldı. Önce Sırp Raşka Krallığı’nın, 863’te Hırvat Düklüğü’nün (sonradan krallık) eline geçti. 870’lerde Sırpların geri aldığı bölge, 9. yüzyılın sonlarına doğru 1. Bulgar İmparatorluğu’nun eline geçti. 927’de Bulgarlardan bağımsızlığını îlân eden Sırp Kralı Časlav Klonimirovič’in eline geçti. Çaslav’ın 950 yılında Macarlara karşı savaşırken ölmesi üzerine Bosna’daki derebeyler, Sırbistan’dan bağımsızlıklarını ilan ettiler ve Doğu Roma’nın hükümranlığını tanıdılar. Ancak bölge 998’de 1. Bulgaristan İmparatorluğu Çarı 1. Samuel’in eline geçti. Ancak Doğu Roma İmparatoru II. Basileus, 1018’de bölgeyi geri aldı. Bölgenin güneyi, 1060’larda Doğu Roma’ya bağlı hüküm süren Hırvat Kralı IV. Petar’ın eline geçti. Ancak bölge, 1082-1085 arasında Sırpların kurduğu Duklja Krallığı’nca fethedildi. 1103 yılından itibaren Bosna Sırplardan koptu ve Macaristan Krallığı’nın egemenliğini tanıyan Banların eline geçti. Ayrıca Macaristan Kralı II. Bela, 1137’de Bosna Dükü oldu. Bölge, 1163-1183 yılları arasında yeniden Doğu Roma İmparatorluğu’nun parçası oldu. Daha sonra yeniden Macaristan Krallığı’na bağlı Banlar tarafından yönetildi. 1230’lardan itibaren bölge halkının çoğu, Manicilik’ten etkilenen dualist Hristiyan tarikatı olan Bogomillik’e geçti. Bosna, 1377’ye kadar Macaristan’a bağlı banlar tarafından yönetildi. Bu târihte Bosna Banı Tvrtko Kotromanoviç (sonradan I. Tvrtko), kendini Bosna, Sırbistan ve Dalmaçya kralı ilan etti. Krallığı’nın sınırları bugünkü Karadağ’ın batısından bugünkü Hırvatistan’ın Graçaç kentinin batısına kadar uzanıyor ve bazı Dalmaçya adalarını da kapsıyordu.

1463 yılında Osmanlı Sultanı II. Mehmed, bütün Bosna’yı fethetti. Ancak Macaristan Kralı I. Matyas, Saraybosna’nın bulunduğu bölgeyi geri aldı. Ancak Osmanlılar, 1492’de bölgeyi yeniden ele geçirdiler.

OSMANLI DÖNEMİ

Bugünkü Saraybosna’nın yerinde 14. yüzyılın başlarında Boşnak soylularının şatoları vardı. 1492 yılında burayı alan Osmanlılar, şehrin ilk çekirdeğini kurmuşlardır. Saraybosna, önemli ulaşım yolları kavşağı olması nedeniyle kısa sürede ticari ve idari merkez olmuştur.

Bölge, Osmanlılarca öncelikle Saraybosna’nın merkez olduğu Bosna Sancağı olarak Rumeli Eyâleti’ne bağlanmış, 1585 yılında 1483’te fethedilen Hersek bölgesiyle birlikte Bosna Eyâleti’ne bağlanmıştır. 1583-1686 arasında Banyaluka’nın, 1686-1851 arası Travnik’in merkez olduğu dönemler hariç hep eyaletin merkezi Saraybosna olmuştur. 1697’deki kısa süreli Venedik işgalinden zarar gören şehir, derhal onarıldı.

AVUSTURYA-MACARİSTAN

1878 yılına kadar Osmanlılar’a bağlı kalan şehir, bu yıl imzalanan Berlin Anlaşması’yla Avusturya-Macaristan yönetimine bırakıldı. Ancak buranın yönetimi konusunda yönetim ortakları arasında anlaşmazlık çıkınca doğrudan doğruya Viyana’dan yönetilen Bosna-Hersek’in merkezi oldu.

YUGOSLAVYA

1918’de sonradan Yugoslavya Krallığı’na dönüşecek olan Sırp-Hırvat-Sloven Krallığı’na geçti ve Sırbistan’a bağlandı. 1929 yılında ülke, idari olarak banlıklara bölündüğünde, Drina Banlığı’nın merkezi oldu.

II. Dünyâ Savaşı’nda 1941-1945 arasında Nazi Almanyası’na bağlı bir kukla devlet olan Bağımsız Hırvatistan Devleti’nin işgalinde kaldı. Savaş sırasında Yugoslavya Krallığı yetersiz savunma yapıyordu. Alman uçaklarının bombalaması sonrasında, Saraybosna, 16. Piyade Tümeni tarafından 15 Nisan 1941 tarihinde ele geçirildi. Şehir, 1943’ten 1944’e kadar Müttefikler tarafından bombalandı. Şehirde Yugoslav Partizan hareketi temsil edildi. Direniş, “Walter” Periç adında bir NLA Partizanı tarafından yürütüldü. Periç, 6 Nisan 1945’te şehrin kurtuluşuna liderlik ederken öldü.

BOSNA SAVAŞI

1992-1995 yıllarında Bosna Savaşı sırasında Saraybosna kuşatması büyük ölçekli yıkım ve dramatik nüfus değişimi ile sonuçlandı. Binlerce Saraybosnalı, kuşatma sırasında yapılan bombardıman altında ve çatışmalarda öldü. Saraybosna kuşatması, modern savaş tarihinin en uzun kuşatması oldu. 5 Nisan 1992 ile 29 Şubat 1996 yaşanan Bosna Savaşı sırasında Yugoslav Halk Ordusu ile Sırp Cumhuriyeti’ne bağlı güçler Bosna Hersek’in başkenti Saraybosna’yı kuşattı.

Kuşatma sırasında, 1.500’den fazlası çocuk olmak üzere 11.541 kişi öldü. 15.000’i çocuk olmak üzere yaklaşık 56.000 kişi yaralandı. 1991 sayımına göre kuşatması öncesinde kent ve çevresinin nüfus 525.980’di.

GÜNÜMÜZ

Günümüzde Saraybosna, bölgenin en hızlı gelişen şehirlerinden birisidir. BOSMAL Şehir Merkezi, BBI Centar ve Balkanların en yüksek gökdeleni olan Avaz Twist Tower gibi çok sayıda çeşitli yeni modern binalar inşa edilmiştir.

COĞRAFYA

Saraybosna, tarihî Bosna bölgesinin içinde, Avrupa’nın güneydoğusunda bulunan üçgen biçimli Bosna-Hersek topraklarının hemen hemen merkezinde kurulmuştur. Koordinatları 43°52′0″K 18°25′0″D şeklinde olan kent Dinar Alplerinin ortasındaki Saraybosna Vadisi boyunca uzanır. Opcina adı verilen dört belediyeden oluşur. Centar (Merkez), Novi Grad (Yeni Şehir), Novo Sarajevo (Yeni Saraybosna) ve Stari Grad (Eski Şehir). Saraybosna’nın komşu belediyeleri İlidza [İlica] ve Vogošča’dır [Vogoşça]. Kuzeyde “Ozren Planina” (1.452 m), güneyde “Romanija Planina” (1.649 m) ve Jahorina (1.913 m) dağları arasında kalan Miljacka [Milyaçka] vadisinde kurulmuştur. Bu dağlar Dinar Alpleri’nin bir parçasıdır.

EKONOMİ

Bosna-Hersek’in Gayri Safi Millî Hasılası (GSMH) 3.356.220.000 (1999) dolar olup, Saraybosna’ya düşen pay 1.264.412.000 dolardır.[kaynak belirtilmeli]Saraybosna’da kişi başına düşen GSMH ise 2.470 dolardır. Trafik ve iletişim (Saraybosna Kanton ekonomisinin toplam gelirinin %53’ü) toplam işçi sayısının %18’ini istihdam etme olanağı verir. Endüstri (Saraybosna Kanton ekonomisinin toplam gelirinin %14.8’i) toplam işçi sayısının %18,5’ini, ticaret ise (Saraybosna Kanton ekonomisinin toplam gelirinin %17,9’u) toplam işçi sayısının %19,5’ini istihdam eder.

DEMOGRAFİ

1991 nüfus sayımlarına göre Saraybosna’nın nüfusu 529.021’dir.[kaynak belirtilmeli]Nüfus’un %50’si Boşnaktır. Boşnakların, Sırpların ve Hırvatların mahalleleri ayrıdır. Aktif olarak Sırplar ve Boşnaklar savaşmış olmasına rağmen şehrin en pahalı yerlerinde Hırvatlar oturur ve şehrin üst tabakasını oluştururlar.

EĞİTİM

Yükseköğretim Saraybosna’da uzun ve zengin bir geleneğe sahiptir. Ülkenin en önde gelen yükseköğrenim kurumları Saraybosna’dadır.

KÜLTÜR

Saraybosna, birçok açıdan Türkiye’ye benzer. Türk kahvesi, börek, tarih, mimari, sosyal yapı gibi yönlerden Türkiye’ye yakınlığı belli olan bir şehirdir. 1984 Kış Olimpiyatları Saraybosna’da yapılmıştır. Katolik Başpsikoposluğu, Ortodoks Patrikliği ve Müslüman Cemaati Başkanlığının bulunduğu Saraybosna, aynı zamanda tıp, ticaret, müzik ve kültür kurumlarının merkezidir. Şehir, tarihsel yapıtları bakımından zengindir. Bosna-Hersek Müzesi’nde zengin arkeoloji ve etnografya koleksiyonları vardır. Kaleleri ve camileriyle ünlü olan şehrin bu tarihsel yapıları, Bosna-Hersek’in diğer yerleşim birimlerinde de olduğu gibi savaş sırasında bilhassa tahrip edilmiş ve büyük zarar görmüşlerdir.

Saraybosna’da kültürel kurumlar büyük önem arz etmektedir. Kentte; 1 opera , 6 tiyatro , 4 müze , 7 sinema , 33 kütüphane , 287 spor tesisi ve 25 fakülteli bir üniversite vardır.

MİMARİ

Bosna Savaşı sonrası her ülke katılımda bulunarak şehri yeniden kurma çalışması yürütmüştür. Türkiye de inşa ettiği toplu konutlarla bu çalışmalara katılmıştır.

MÜZİK

Saraybosna tarihsel bölgenin en önemli müzikal bölgelerinden biri olmuştur. Saraybosna Pop rock okulu 1961 ve 1991 yılları arasında şehirde geliştirdi.

FESTİVALLER

Saraybosna uluslararası festivallerin eklektik ve farklı seçimi ile ünlüdür. Saraybosna Film Festivali Bosna Savaşı sırasında 1995 yılında kurulmuş ve Balkanlar ve Güneydoğu Avrupa’nın önde gelen ve en büyük film festivali haline gelmiştir.

KAYNAK: VİKİPEDİ, ÖZGÜR ANSİKLOPEDİ

FOTOĞRAFLAR 2011 YILINDA ÇEKİLMİŞTİR

11.05.2017 Tarihinde Çekilen Fotoğraflar