YAĞIBASAN TÜRBESİ – NİKSAR / TOKAT

Tokat ili, Niksar ilçesinde, Niksar kalesi içerisinde bulunan Yağıbasan Medresesi’nin batısındaki bu türbe 1939 depreminde tamamen yıkılmıştır. Bu türbenin XII. Yüzyılda yapıldığı sanılmaktadır.

Albert Gabriel’in daha önce yayınlamış olduğu eserdeki fotoğraftan türbenin sekizgen planlı moloz taş duvarlar üzerine kesme taş kaplı olduğu görülmektedir. Türbenin üzeri kubbe ile örtülü idi. Her cephesinde yuvarlak kemerli birer penceresi bulunuyordu.

Nizameddin Yağıbasan kimdir?

Yağıbasan’ın kelime anlamı, “düşmana baskın yapan” demektir. Yağı, eski Türkçe’de “hasım, düşman” mânâsına gelir. İşte bu lakabı taşıyan Melik Nizameddin, Danişmend Gazi’nin torunu Emir Gazi’nin oğludur. Kardeşi Melik Muhammed’den sonra Sivas bölgesine hâkim olmuştur. Melik Gazi öldüğünde yerine N. Yağıbasan’ın kardeşlerinden Melik Mehmed Gazi geçti. Melik Mehmed Gazi 1143 yılında vefât edince, yerine oğlu Zünnun geçti. Ama N. Yağıbasan, Zünnun’u tanımadı ve kendini Sivas’ta Melik ilan etti.

N. Yağıbasan’ın kardeşlerinden Aynüddevle de Elbistan’ı ele geçirdi. Böylece Danişmendliler üç kola ayrılmış oluyorlardı. Zünnun Kayseri’de, amcası Nizameddin Yağıbasan Sivas’ta, diğer amcası Aynüddevle de Elbistan’da hüküm sürmeye devam ettiler.

Anadolu Selçuklu Sultanı 1. Rükneddin Mesud, Zünnun’u destekliyordu. Nizameddin Yağıbasan Anadolu Selçuklu ordusuna yenilerek Sivas’ı terk etmek zorunda kaldı. 1159 yılında Bizanslılar ve Zengiler ile ittifak kurarak 1. Rükneddin Mesud’un oğlu 2. Kılıçarslan ‘la çarpıştı. 2. Kılıçarslan’ın kardeşi Şahinşah’la birlikte Çankırı’ya gitti ve 1164 senesinde orada vefat etti.

Nizameddin Yağıbasan devrinde Anadolu Selçuklu devleti ile çatışmalara girmişler ve pek çok büyük savaş, din âlimlerinin araya girmesiyle engellenmiştir. N. Yağıbasan Danişmendliler’in son kudretli hükümdarıdır, ondan sonra zaten bölünmüş olan Danişmendliler, Selçuklu Devleti’nin saldırılarıyla ortadan kalkmıştır.

Kaynak: Tokat Kültür ve Turizm Müdürlüğü

Fotoğraflar: Mustafa Gürelli