DARKALE KÖYÜ ÇAMAŞIRHANESİ – SOMA / MANİSA

Çamaşırhane Köy meydanında, yolun kenarında, Kırkoluk Cami’nin güney duvarına bitişik vaziyette inşâ edilmiştir. Yapı, Kültür Bakanlığı Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu Başkanlığı’nın 8.7.1977 tarih ve A.633 sayılı kararıyla eski eser olarak tescillenmiştir.39 Yapının Tarihi Yapıya ait inşâ kitabesi bulunmadığı için ne zaman yapıldığı kesin olarak bilinmemektedir. Yapının taş örgüsü, plan ve mimari formu erken bir döneme işaret etmektedir. Fakat daha önceden burada bir tabakhanenin bulunduğu40, çamaşırhanenin ise bitişiğinde bulunan Kırkoluk Cami’nin onarımları sırasında yani 19. yüzyılın sonu ile 20. yüzyılın başlarında sonradan inşâ edildiği ifade edilmektedir.41 Ancak, cami ile çamaşırhanenin mimari form ve özellikleri birbirinden oldukça farklıdır. Bize göre burası 14-15. yüzyıllarda tabakhane olarak inşâ edilmiş bir yapıyken, kuzey duvarına bitişik cami inşâ edilince, kokunun cami cemaatinin ibadetine engel olmaması için tabakhane işlevi terk edilerek çamaşırhane şeklinde kullanılmaya devam etmiştir. Çamaşırhanenin avlusunda güneyde yer alan su deposu/hazne ve çeşme yapıları ise, bu işlev değişikliğinde cami ile birlikte inşâ edilmiş olmalıdır.

YAPININ MİMARİ ÖZELLİKLERİ

Yapının beden duvarları kaba yonu taş, tonoz kemerleri ise kesme taştır. Çamaşırhane, doğu-batı ekseninde eğimli bir arazinin içinde konumlanmış bir yapıdır. Yapı açık avlulu ve üç eyvanlı plan şemasındadır. Doğu cephede bulunan açıklıktan giriş mekânı olarak tasarlanmış, yamuk planlı, üstü açık bölüme girilir. Buradan iki basamakla düşük kottaki avluya inilmektedir. Avlunun güneyinde su deposu, batı, kuzey ve doğusunda birer eyvan yer almaktadır. Batı eyvanı iki sivri kemerle avluya açılmış, sivri tonozla örtülmüş ve destek kemeriyle kuvvetlendirilmiştir. Eyvanın içinde yaklaşık 1 m. yükseklikte çamaşır yıkama sekileri yapılmıştır. Moloz taş örgülü sekilerin üzerine atılmış kalın beton yakın zamana kadar yapının kullanıldığına işaret etmektedir. Kuzey eyvanı caminin mihrap duvarına bitişik inşâ edilmiş, tek gözlü bir yuvarlak kemerle avluya açılmakta ve beşik tonozludur. Eyvanlar içinde en büyük olanı budur. Eyvanın batısında bulunan kapıdan hela olarak düzenlenmiş mekâna geçilmektedir. Doğu eyvanı da tek gözlü yuvarlak kemerle avluya açılan, beşik tonoz örtülü bir mekândır. Eyvanın doğu duvarında sivri kemerli iki niş açılmış ve sekileri, batı eyvanında olduğu gibi sonradan betonla kaplanmıştır. Eyvanların içlerinde yakılan ateşten dolayı taşlar isle kaplanmış, ocak yerleri de hâlâ yerindedir. Yapının güneyinde kesme taştan inşâ edilmiş, yuvarlak kemerli ve nişi tahrip edilmiş çeşme bulunmaktadır. Çamaşırhanenin suyu bu çeşmenin altındaki bir borudan akmaktadır. Bugün yerinden sökülmüş olan boru, eski fotoğraflarda görülmektedir. Çeşmenin nişinde kitabelik yerinde açılan delikten arkasında doğal suyla beslenen bir depo olduğu görülmektedir. Su deposu ortasından bir ayakla desteklenmiş, üzerleri sivri tonozla örtülü, üç gözlü bir yapıdır. Avlunun güneybatısından beş basamakla avlu kotundan yüksekte bulunan alana çıkılmaktadır. Bu alan muhtemelen yıkanan çamaşırların kurutulduğu bir bahçe olarak kullanılmıştır.

Kaynak: Sanat Tarihi Yıllığı (Türk Mimarisinin Günümüze Kadar Geldiği Yerleşim: Tarhala)