PİNTO SİNAGOGU ( TORA SONSİNO SİNAGOGU) – İKİÇEŞMELİK – İZMİR
17. yüzyılın ilk yarısında, İzmir’de kurulan ilk üç sinagogdan biri olan ve bir zamanlar Rabi Yosef Eskapa tarafından da kullanılan Pinto Sinagogu, ne yazık ki bugün içler acısı durumda. Çatısı olmayan yapı moloz ve toprak yığınları ile dolu. Teva’ya ait olan dört sütunun moloz yığınları arasından seçilen silueti ise, olası bir temizlik ve restorasyon çalışması sonrasında, karşılaşIılacak görüntüye ilişkin umuda yol açmakta.
Pinto Sinagogu, Sonsino Mahallesi’nde inşa edilmişti. Cumhuriyet döneminde Sakarya Mahallesi adını alan Sonsino Mahallesi, 803, 821, 822, 823, 824, 825, 826 sokaklar ile Eşrefpaşa Caddesi Çıkmazının bulunduğu alanı kapsamakta. Pinto Sinagogu ise, 826 sokak ile 822 sokağın kesiştiği köşede yer alıyor. Sinagogun tam karşısında İsmet Paşa İlköğretim Okulu inşa edilmiş. Eskiden İzmirli Yahudilerin o bölgeden şöyle söz ettiğini öğrendim: “La Suvida de Pinto” (Pinto Yokuşu) veya “La Eskalera de Pinto” (Pinto Merdivenleri). Gerçekten de, Pinto Sinagogunun bir yanında (batısında) merdivenler diğer yanında (doğusunda) ise, dik bir yokuş yer almakta. Yapının çatısı yok olmuş. Doğu duvarında bir ev ve kırık bir hat var. Yapının güney, kuzey ve batı cephesindeki duvarları ayakta kalmış. İki tonozlu mahzen üzerine oturan yapı, güney kuzey yönünde dikdörtgen inşa edilmiş. Yapının ana girişinin nerede olduğu saptanamıyor. Güney cephesinin batı ucunda kalan izler, burada bir kapı girişinin mevcut olması olasılığını akla getiriyor. Güney duvarı hariç diğer duvarlar tuğla kırıklarıyla oluşturulmuş almaşık örgü duvar tekniği ile inşa edilmiş. Güney duvarında ise moloz ve kabayonu taşlar kullanılmış. Yapının kuzey duvarında zeminde mahzenler yer almakta. Batıda yer alan mahzen yuvarlak kemerle, doğuda yer alan mahzen ise, düzgün kesme taşlı yuvarlak bir kemerle dışa açılmış. Yuvarlak kemerin üzerinde, tuğladan bir hafifletme kemeri mevcut. Ayrıca kuzey duvarı üzerinde, yuvarlak kemerli dört adet pencere yer almakta. Yapının içi moloz ve toprakla dolmuş. Oldukça büyük bir yükselti oluşmuş. Molozların arasından Teva’ya ait dört adet sütunun üst kısımları görülmekte. Pinto Sinagogunun Teva’sı kuzey duvarına yakın ortada yer alıyor. Yahudi sinagoglarında, Teva’nın Ehal’e göre ibadethane içerisindeki konumu, cemaatin oturacağı yerlerin düzenini de belirlemekte. Geleneksel Sefarad sinagoglarında, 12. yüzyıldan itibaren Teva, herkesin daha iyi duyabilmesi amacıyla ortaya taşınmış. Bazı sinagoglarda ise Teva, Ehal’in tam karşısındaki duvarın önünde yer almakta. Buna çift odaklı düzen denilmekte. Pinto Sinagogunda, Teva’nın tam karşısında yer alması gereken Ehal’in yerini saptamak oldukça güç. Teva sütunları kuzey duvarına yakın. Sinagogda çift odaklı düzen uygulanıyor olabilir. Kanımca Ehal, diğer üç duvardan farklı bir şekilde inşa edilmiş olan güney cephesi üzerinde yer almakta.
Yapının inşa tarihi, duvarlarda kullanılan inşa tekniğinden ve malzemeden anlaşıldığına göre, 19. yüzyılın ilk yarısı olmalı. 1630’lu yıllarda inşa edilmiş olan yapının kaç kez yıkılıp, kaç kez tekrar inşa edildiğini saptamak olanaksız. Muhtemelen yapı, deprem ve yangınlar sonucu birkaç kez yıkılmış ya da yanmış, sonra tekrar inşa edilmiş olmalı.
KAYNAK: Dr. Siren Bora
FOTOĞRAFLAR: EROL ŞAŞMAZ (Bazı fotoğraflar SN.ERTUĞRUL SUSUP ARŞİVİNDEN )
