TOPHİSAR KALESİ – TOPHİSAR KÖYÜ – KARACABEY / BURSA

Karacabey’den Bandırma’ya giden ana yoldan, Karacabey’e 1-1 km. mesafede güneydoğuya ayrılan yol, 4 km. sonunda Tophisar köyüne ulaşır.
Köye yaklaşık 3 km. uzaklıktaki küçük bir tepenin üzerinde Ortaçağa ait bir kale, tepenin kuzeybatı yamacında dört yapıdan oluşan bir külliye yer alır.
Bugünkü köy, yaslılardan alman bilgiye göre 1293 H./1877-78 M. yılında muhacirler tarafından kurulmuştur; eski yerleşme muhtemelen kale çevresindeydi. ikisi köyde ve diğer ikisi Bursa Arkeoloji müzesinde muhafaza edilen dört kitabe M.S. I. ve 3 yüz yıllar araştırma tarihlenmiştir.
Külliyenin içinde devşirme olarak kullanılmış sütunlar, ayrıca minare kaidesinin eski fotoğraflarında görülen mermerden yapılmış, yarım sütuncelerle genişletilmiş. Küçük payeler, yerleşmenin Hristiyanlık dönemine ait belgeleridir.
Payeler, başlık tiplerine göre 5./6. yüzyıllara tarihlenebilinir.
KALE
Bursa ili sınırları içinde yapılan otuz sekiz askeri mimari örneği (surlar veya kaleler) tespit edildi. Bursa merkez ilçesinin ondört ve Karacabey ilçesinin ise altı örnekle başta geldiği görülür.
Bölgenin Ortaçağ içinde değerlendirilen askeri yapıları bugün çeşitli tarihlere ait bu eserlerden bazılarının, 12. yüzyılda Selçuklu akımlarına karşı Bizans împaratorları Ionnes Komnenos (1118-1143) ve I. Manuel Komnuel Komnenos (1143 -1180) tarafından yapıldığı belgelenmiştir; Lopadion, Pithykos veya Katoikia kaleleri bu döneme aittir. Günümüze kısmen gelebilmiş Caesarea Germanica Kalesi (Tahtali), Helenistik ve Roma’dan Bizans’a kadar çeşitli dönemlerin izlerini taşıyan Apollonia ad Rhyndakum (Gölyazı) şehrinin surları veya Bizans’lılarca yaptırdığı ileri sürülen Kestelek (Kremaste) kalesi ayrıntılı incelenmesi gereken eserlerdir.
Tophisar kalesinin mimari yapısını incelerken Batı Anadolu’daki geç dönem Bizans askeri yapılarını konu alan örneklere benzer.
Tophisar’daki kale bugün üç yuvarlak burç ve onları bağlayan duvarlardan ibarettir. Burçlardan bir tanesi hemen tümüyle ayaktadır.
Yuvarlak planlı burç, altta kesme taş, kaba yontulmuş. taş ve molozla örülmüş bir kaide üzerinde yükselir. Duvarları moloz, tuğla ve bol harç kullanımı ile fazla özen gösterilmeden örülmüştür. Altta ikişer sira tuğla hatıl, üstte geometrik motiflerle bezeli iki şerit dikkati çeker. Her iki şeritte geniş. bir harç tabakası, ince bir tuğla dizisiyle sınırlanır. Harç içinde altta birbirine paralel eğik yerleştirilmiş tuğlalar, üstte zikzak motifi görülür.
Geç devir Lidya kaleleri arasında Tophisar’ın duvar tekniğini hatırlatanlar Tripolis (1222-54), Magnesia (1222-54), Nymphaeum (1292) ve bilhassa Asar’daki (13. yy. 1. yarısı) örneklerdir.
Tophisar, tuğladan oluşan basit geometrik motifli süslemeleriyle Laskarisler dönemine ait kalelerle karşılaştırılabilinir. İzmir Kadifekale’deki üslüplastırılmış. bitki motifi ve üçgenler (1222/23), Magnesia ve Tripolis’in Ioannes Vatatzes dönemine ait kısımlarındaki tuğladan yapılmış, meander motifleri ve işlenmiş taşların bir araya getirdiği şeritler dönemin karakteristik örnekleridir. Duvar tekniğinin de kısmen süsleme amacıyla kullanılması, Maeonia, Satala, Magnesia veya Asar kalesindeki gibi, çerçeveli tekniğin kule veya giriş kapılarında uygulanmasından anlanır.
Tophisar’da eğik tuğlalarla yapılan basit bezeme, Satala ve Nymphaeum kalelerinin duvar dokusu içine kaynaşırılmıştır. Magnesia’daki moloz duvarı kateden geniş harç şerit, tuğla parçacıkları ile bezenmiş ve Tophisar’daki gibi iki tuğla dizisi ile sınırlanmıştır.
Marmara bölgesinde geç devir Bizans mimarisine ait günümüze gelebilen yapı sayısı sınırlıdır; ancak zengin tuğla bezemeleriyle Tophisar’daki gibi yuvarlak plan (Tripolis, Asar, İzmir) çok yaygındır. Tophisar kalesinde kullanılan malzeme, ayrıca duvar tekniği ve tuğla ile oluşturulan bezemeler, 13. yüzyıl birinci yarısında —Laskarisler eserlerinde— benzer örnekleriyle karşımıza çıkmaktadır.
KAYNAK: S. YILDIZ ÔTÛKEN