TAŞHAN – BERGAMA / İZMİR

1432 yılında inşa edilen handa devşirme malzeme bol miktarda kullanılmıştır. Cephesinde antik taşların kullanıldığı yapının üst katları tuğla-taş almaşık örgüye sahip idi. Yapı harap durumdadır. Rüştiye Mektebi caddesinde ve Küplü hamam yanındadır. Kapısı üstünde bulunan kitabesine göre, bu kervansaray. Sultan Mehmet’in oğlu Sultan Murat zamanında, Hatip Mahmut’un oğlu Hibeytullah tarafından 835 (1432) tarihinde yaptırılmıştır. Kitabenin bulunduğu açıklık yontulu taşla işlenmiş ve bunun altına klasik (9 taşlı) basık Türk kemeri ve mermer söveler yerleştirilmiştir.

Kapı önünde bir tonoz veya kubbenin bulunduğunu, kalan kemerin izlerini anlatmaktadır. Kapıdan girilince sağdaki oda ile, sonradan ahır haline getirilen bazı odalar ve şimdi kapışı caddeye açılan bir oda (yazıhane) tonozludur. Tonozları çökmüş olan yerlere ahşap örtü yapılmıştır.

Bina, esasında bir katlıydı. Çeşitli antik sütun, başlık ve altlıklar kullanılmak suretiyle meydana getirilen saya arkasına odalar dizilmiştir. ikinci kat, sonradan ahşap olarak yapılmıştır. Büyük kapının tam karşısında ahır kapışı vardır. Kapı, iki merkezli klasik (19 taşlıdır) Türk kemeridir.

Ahır, 21.5×8 ölçüsünde tonoz örtüsüne kadar yüksekliği 5 m.’dir. Ahır, yontulu büyük taşlarla meydana getirilmiş 4 kemer üzeri ne tonozu oturtmak suretiyle yapılmıştır. Tonoz üstündeki toprak tabakasının ağırlığını azaltmak, aynı zamanda harici hararete karşı ayırma malzemesi olmak üzere, arasına cam kabukları konulmuştur. Ahır kapısının iki tarafındaki tonozlu iki oda, sonradan kiremitle örtülmüştür. Burada bulunan dört köşe planlı kuyu 30 yıl önce kapatılmıştır.

Kuyu etrafında bulunan sekiz köşeli taş çerçeve ile suyun akması için yapılan taş oluk döşeme arasında görülmektedir. Yalaklar ise kaldırılmıştır. Ayakyolu yapılmış olan odada ocak izi bulunduğuna göre,

burasının yemekhane ve sonradan kahve ocağı olarak kullanılmış olduğu anlaşılmaktadır.

Hanın, incirli mescit tarafında bulunan duvarı, binanın yapışı hakkında iyi bir fikir vermektedir. 28.40 m. uzunluğunda olan duvar antik trahit blok taşlardan sonra, tuğlaların çerçevelediği klasik şekilde meydana getirilmiştir. Burası, iki dişli kirpi saçağı ile nihayetlenmektedir. Saçağın üstünde bulunan moloz duvar ise sonradan yapılmıştır. Bu duvarda bulunan düşey (mazgal şeklinde) dar pencereler 15×40 cm. ölçüsündedir.

Bunların taş üst eşiğinde, üzerine oyma olarak, Türk tarzında iki merkezli kemer işlenmiştir. Bu pencerelerden yalnız birisinde iz kalmıştır.

Kaynak: Bergama Kültür ve Sanat Vakfı

Fotoğraflar: Mustafa Gürelli