ELMALI BEY HAMAMI – ELMALI / ANTALYA

YAPININ YERİ

   Yapı İplik Pazarı Mahallesi’nde Ağalar Caddesi No:1 adresinde bulunmaktadır. Güney cephesi Ağalar Caddesine, batı cephesi ise Ömer Paşa Caddesi’ne bakmaktadır.

Hamamın sınırları dâhilinde bulunduğu İplik Pazarı Mahallesi, dükkânlar, açık pazar yerleri, cami, medrese, han gibi ticaret ve sosyal mekânları çoğunu bünyesinde barındıran çekirdek bir bölgedir.

    Esas olarak temizlenme ve yıkanma mekânları olan ve Türk-İslam mimarisi açısından son derece önemli yapılar olan hamamlar zaman içerisinde folklorik bir birikimin de meydana gelmesine sahne olmuştur. Hamamda kullanılan eşya ve maddi kültür ürünleri, hamamda icra edilen çeşitli tören ve eğlenceler, halk hekimliği uygulamaları, gelenek ve ritüeller, inanışlar ile sözlü kültür ürünleri zikredilen folklorik yapı bünyesinde yer alan başlıca unsurlardır. Bu bağlamda hamam yapıları somut kültürel mirasın yanı sıra somut olmayan kültürel mirasın da sergilendiği ve yaşatıldığı kültürel mekânlardır. Bununla birlikte günümüzde hamam kültürü canlılığını yitirmiş ve modernizmin şekillendirdiği gündelik yaşamdan büyük ölçüde dışlanmış ve gelenekten büyük bir kopuş yaşanmıştır.

    Elmalı’da bulunan ve XV. yüzyıldan beri halka hizmet vermeye devam eden Bey

Hamamı bugüne kadar gerek sanat tarihi, gerek mimarlık tarihi ve gerekse halk bilimsel açıdan monografik olarak incelenmiş bir yapı değildir. Bey Hamamı günümüzde dikkat çekmeyen bir bina görünümüne sahip olmakla birlikte Elmalı şehrinin tarihi, mimari ve kültürel mirasının mühim bir parçasıdır. Elmalı’da hizmet vermeye devam eden yegâne hamam olmasının yanı sıra tüm Antalya’da geleneksel Türk hamamı karakterini muhafaza edebilen birkaç örnekten birisi olması açısından da önemli bir yapıdır. Bey Hamamı örneğinde Elmalı yöresi hamam kültürünü incelemeyi amaçladığımız makalemiz öncelikle sanat tarihi ve halk bilimsel bir bakış açısı ile hazırlanmıştır.

YAPININ ADI

Hamam yapısı halk arasında “Bey Hamamı” olarak bilinmekle birlikte yayınlarda “Bey Hamamı”, “Ağalar Hamamı”, “Hamam-ı Teke Bey”, “Teke Bey Hamamı”, “Ömer Paşa Hamamı” isimleriyle de yer almaktadır.

YAPININ TARİHİ

Hamamın inşa kitabesi bulunmaması nedeniyle kesin yapım tarihi bilinmemektedir. Bazı yayınlarda 1890 tarihli bir onarım kitabesinden bahsedilmektedir. Hamamın adının 1455 yılında gerçekleştirilen tahrirde geçmesi, yapının XV. yüzyıl yapısı olduğunu düşündürür.

Hamamı plân taksimatı ve inşa tarzından dolayı klasik döneme, XVI. yüzyıl sonu veya XVII. yüzyılın başlarına tarihleyen çalışmalar mevcuttur. Benzer şekilde hamamı Ketenci Ömer Paşa Külliyesi’nin bir parçası olarak gören yayınlar da bulunmaktadır. Köşklü hamamın külliye ana çerçevesinin dışında tutulması geleneği, mimari özellikleri ve bir belge niteliği taşımasa da cami inşaatı esnasında bir hamamın yapıldığı ve hatta ihtiyaçtan dolayı öncelikli bitirilen parçası olduğuna dair halk arasında söylenen efsanelerden hareketle hamamın külliye ile bağlantılı olduğunu düşündürdüğünü yazar. Bununla birlikte 1610 yılında inşa ettirilen Ömer Paşa Külliyesinin yapımından iki yıl önce tanzim edilen vakfiyesinde (1017/1608) külliye yapılarından cami, medrese ve türbe ile ilgili bilgilere yer verilmekle birlikte hamamdan söz edilmemektedir.

    Bey Hamamı tespit edilebildiği kadarıyla şehirdeki en eski hamamdır. 1455 tahririne göre hamam yapısı “Mevlana Ali” isimli bir kişi üzerinde gözükmektedir. Buna göre hâsılı 1500 akçadır. Yapı 1479-80 tarihli evkaf defterine kaydedilmemiştir (Karaca, 1997: 358). Yapının kaydedilmemesinin nedeni muhtemelen yaşanan bir tahribattan dolayı kullanım dışı kalmasıdır. 1530 tahririnde tekrar kaydedilen yapının bu tarihteki hâsılı ise 3000 akçadır1567 tarihli vakıf defterlerindeki kayda göre hâsılı 3000 akçadır ve “Yunus Fakih”in tasarrufundadır. Evliya çelebi XVII. yüzyılda hamamdan “Demirciler önünde Beğ hammâmı” olarak bahsetmiştir.

   Yapının banisi ya da mimarı hakkında bir bilgi bulunmamaktadır.

Hamamın ilk tapu kayıt tarihi Mart 1301 H (1890 M) yılına aittir ve İdris Ağazâde Süleyman Ağa üzerine tapulanmıştır.

   KAYNAK: ANTALYA-ELMALI’DA HAMAM KÜLTÜRÜ VE “BEY HAMAMI” Mahmut DAVULCU