ŞADIRVANLI CAMİİ – BERGAMA / İZMİR
İzmir ili Bergama ilçesi Şadırvan caddesinin sonunda ve Selçuk minaresinin yanındadır.
Kapı çerçevesi üzerindeki mermer levhada, kabartma iki satırlık kitabesine göre, Hacı Osman oğlu Hacı Hasan tarafından 957/(1550) tarihinde yaptırılmıştır.
Kapısı, yedi parça mermerden basık kemerli yapılmıştır. Kemer taşları ve söveler birbirlerine klasik üslupta dairevi geçmelerle sağlamlık ve güzellik verilerek işlenmiştir. Kapının iki ahşap kanadı, döneminin hususiyetlerini taşıyan klasik geçmeli müstatil ve dört köşe tablolarla yapılmıştır. Kapı üstünde görülen kapı maşaları, rozet ve halkalar klasik demir işçiliğin güzel örnekleridir.
Temizlik amacıyla kapı üzerine sürülen yağlı boya, orijinal durumunu bozmuştur. Bir kenarı 12.5 m. olan kare biçimindeki binanın dört duvarında, 8 köşeye geçilerek üstüne kubbe oturtulmuştur. Kubbede altı küçük pencere vardır. Alçı süsler sonradan yapılmıştır. Kubbede tasman görülmektedir.
Minber, büyük mermer plakalarla yapılmıştır. Sonradan kaba bir yontma işçiliği ile tamir edilmiş ve kapısı üstüne bir yazı konmuştur. Minberin güzel mermer işçiliği bulunduğunu kalan izler belli etmektedir. Kapısının iki tarafındaki dört köşe küçük mermer sütunda açılan kenarların başına oturtulan birer bademcik, bu ince işçiliğin zarif bir ifadesidir.
Mihrap, sonradan yapılan tamirlerde alçı süslerle yeni şekle sokulmuştur. zemin, dört köşe (bir kenarı 35cm.) tuğlalarla döşenmiştir. Müezzin mahfeli, kadınlara ayrılmıştır. Ayrıca, mahfelin altı ile arka duvarındaki pencere kapı yapılmak suretiyle esas bitişik 2×9 m. ölçüsünde başka kadınlar bölümü meydana getirilmiştir. Burada kuzeye bakan ve avluya çıkan bir de kapı açılmıştır. Esasen son cemaat mahalli, doğu tarafındadır. 4×12 m. ölçüsünde olan bu kısım üç kubbe ile örtülüdür.
Büyük kubbe gibi küçük kubbeler de kurşunla kaplıdır.
Son cemaat mahallinin önünde sonradan 2×17.5 m. ölçüsünde ahşap bir saya meydana getirilmiştir. Minaresi , caminin doğu-güney köşesinde binaya bitişik olup , kapı cami içindedir.
Kaidesi eski olup , gövde şerefe, korkuluk ve petek , (Müessesatı Diniyeyi Koruma Cemiyeti tarafından ) 1952 yılında yaptırılmıştır. Yüksekliği 33m. dir ve 93 basamaklıdır. Yalnız kaidesinin üst kısmında 5 cm. derinliğinde kapalı kemerli pencerecikler hissini veren nişler sanatkaranedir. Caminin dıştan görünüşü: Duvarlar, altı kısmı büyük ,üst tarafı ise, iki sıra tuğlanın çevirdiği küçük yontu taşlarla yapılmıştır. Saçaklarında armudi şeklindeki silmeler taştan yapılmış ve yerlerine konmuştur. Bunlardan bir kısmı bozulmuş ve sıvanmıştır.
Pencereler , altlı üstlüdür. Pencerelerdeki klasik sivri kemerler eski olmakla beraber , sivri tahfif kemerinin arasında bulunan pencere aynaları kaldırılmış ve buralar dairevi kemerle büyütülmüştür. Pencere içlerindeki mermer plakaların durumu , bunların tamir sırasında bozulmuş olduğunu göstermektedir. Pencerelerin mermer söveleri arasında bulunan parmakların da değiştirilmiş olduğu anlaşılmaktadır. Binanın, eski hastahane caddesine gelen köşe duvarında, köşenin güzelliği ve korunması için bütün klasik binalarda olduğu gibi –kesilerek sivriye bademlerle geçilmiştir.
Aşağıdan yukarıya doğru ilk sırası mihrap, ikinci sırası 7 bademden başlamak üzere bir bademe kadar, 8 sıra yükselmektedir.
Cami Avlusunda bulunan Şadırvanın 1240/(1885) tarihinde Bergama Voyvodası Abdullah Ağa tarafından yaptırılmış olduğu vakfiyesinden anlaşılmaktadır. Cami mezarlığının kaldırılması sırasında bulunan bir mezar taşından (Hacı hasan Oğlu Hacı Osman -951 yazılıdır.)
Buna göre, caminin 957 tarihinde ,ölümünden altı yıl sonra, oğlu tarafından yaptırılmış olduğu anlaşılmaktadır.
Kaynakça: Bergama Tarihinde Türk İslam Eserleri –Osman Bayatlı (Bergama Belediyesi Kültür Yayınları)
