GÖĞÇELİ CAMİ – ÇARŞAMBA / SAMSUN
ÇİVİSİZ CAMİ, 8 ASIRDIR AYAKTA
Göğceli Cami, Türkiye sınırları içinde ayakta kalabilen, en eski ahşap cami olarak kabul edilmektedir.
Samsun’un Çarşamba İlçesinin 3 km. kadar doğusundaki Hasbahçe Mahallesinde Gökçeli Mezarlığı içinde bulunan Cami, Ahşaptan yığma tekniğinde inşa edilmiştir. İnşa kitabesi bulunmayan caminin kayıtlı bir vakfiyesine rastlanılmamaktadır.
Samsun’un Çarşamba İlçesi’nde bulunan halk arasında Çivisiz Cami olarak bilinen Göğceli Cami, yapımında kullanılan mimari teknik nedeniyle yerli ve yabancı turistler ile bilim insanlarının dikkatini çekiyor
Tek bir çivi bile kullanılmadan ‘Kurt Boğazı’ adı verilen yığma tekniği ile yapılan cami, bölgede yüzyıllardır meydana gelen depremleri hasar almadan atlatarak günümüze ulaştı.
300 kişilik cemaat kapasitesine sahip caminin, zemininde deprem takozunun kullanılmış olması nedeniyle deprem sırasında beşik gibi sallandığı ancak yıkılmadığı belirtildi.
Caminin içinde bulunan ahşap kolonların ise belli bir meyilde kıble yönüne eğimli olarak yapıldığı bu özelliği sayesinde caminin yıkılması halinde ise secde eder gibi kıble yönüne yıkılacağı belirtildi.
“8 ASIRLIK OLDUĞUNA ŞÜPHE YOK”
Göğceli Cami imamı Ahmet Özköse, 800 yıllık caminin yapılışı ile ilgili olarak iki rivayet bulunduğunu belirterek şunları anlattı:
“Selçuklu Sultanı Birinci Gıyaseddin Keyhüsrev döneminde yapılmış. Yapılışı 1205’li yıllara tekabül ediyor. İlk rivayet Malazgirt Meydan Muharebesi’nden sonra Anadolu’nun kapıları İslam’a açıldı.
İslam’ı anlatmak için Anadolu’nun her yerine olduğu gibi buraya gelen İrşat ekipleri tarafından bu caminin yaptırıldığı belirtiliyor. Bir başka rivayet ise İslamlaşma sürecine bu bölgede direnen irili ufaklı beylikler vardı.
Beyliklerin bu direnişini kırmak için donanmasıyla Karadeniz’e gelen bir Müslüman komutan tarafından caminin yaptırıldığı ifade ediliyor. Ancak şunu söylemek gerekirse camimizin 800 küsür yıllık bir eser olduğu konusunda herhangi bir şüphe söz konusu değil.
1990 yılında bilim adamları camiden aldıkları ahşap örnekleri üzerinden yaptıkları incelemede, caminin 8 asırlık bir eser olduğunu ilmen ortaya koymuş oldular. Bu cami 8 asırdır ayakta, inşallah bundan sonra da ayakta kalacak Allah’ın izniyle.”
KURT BOĞAZI TEKNİĞİ İLE YAPILDI
Caminin pelit ağacı kullanılarak yapıldığını dile getiren İmam Özköse sözlerini şöyle sürdürdü:
“Caminin İnşaatında hiç bir şekilde çivi kullanılmamıştır. Tahtalar birbirine geçirilmek suretiyle ‘Kurt Boğazı’ adı verilen yığma tekniği ile yapılmıştır. Camimizin tavanındaki süslemeler daha sonraki yıllarda yapılmıştır.
Selçuklu ile Osmanlıyı burada birleştirmişler. Tavanda bitkisel figürler, deniz figürleri, Selçuklu ve Osmanlı arması, Allah’ın ve Peygamber efendimizin isimleri, sahabelerin isimleri var. Okuyamadığımız üzerinde motif yapılmış başka Arapça yazılar da var.”
ZEMİNİNDE DEPREM TAKOZU VAR
Göğceli Camii imamı Ahmet Özköse, taştan yapılan camilere göre ahşap camilerinin dayanıklılığının biraz daha düşük olduğunu kaydederek şunları söyledi:
“Ahşap camilerin uzun süre yaşaması biraz zor oluyor. Sele depreme biraz daha dayanıksızlar. Ancak bu cami 8 asırdır bu bölgede olan doğal afetleri atlatmış.
Bunun iki sebebi var. Camiyi yapanlar ağaçları zamanında kesmişler, belli bir dönem bekletmişler. Bir de deprem takozu kullanmışlar. Deprem esnasında cami zemindeki takoz üzerine yaylanıyor.
Çivisiz yapıldığı için deprem anında yapı beşik gibi sallanıyor ama yıkılmıyor. 8 asırdan bu yana şüphesiz burada çok büyük depremler oldu. Bir çok bina yıkıldı, insanlar hayatlarını kaybetti ancak hepsini camimiz hasarsız şekilde atlattı.”
YABANCI DEPREM UZMANLARI İNCELEMİŞ
Bir çok kişinin camiyi ziyaret etmek için geldiğini belirten imam Özköse şöyle konuştu:
“Gerek yurt içi gerek yurt dışından camimizi görmek için gelenler oluyor. Yaklaşık 6 ay önce 35 kişilik deprem uzmanı bilim adamı geldi. Camimizde araştırma yaptılar.
İçinde Japon, Alman, İsveç’ten gelen bilim adamları da vardı. Dünyanın her tarafından buraya gelen ziyaretçilerimiz oluyor. 2004- 2005’de camide bir restorasyon yapılmış.
Biz yeni bir restorasyon talebinde daha bulunduk, inşallah yapılacak. Camimizde günde 5 vakit namaz kılınıyor. 300 kişi kapasiteli. Ramazan gecelerinde Cuma günlerinde sayı artıyor, cemaatimiz dışarıya doğru taşıyor..”
GÖĞCELİ CAMİİ ( ÇİVİSİZ CAMİİ )
Çarşamba, Çay Mahallesi, Göğceli Mezarlığı içinde yer alan camii Anadolu ahşap mimarisinin en güzel örneklerinden birisidir.1206 yılında yapılan camiinin giriş revakları 1335 yılında onarım geçirmiştir. Yapının kim tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Tek katlı yapının üst üste yığma tekniğiyle yapılmış duvarlarını tek parça kalaslar oluşturur.
Duvarlarda, direklerde, direk başlarında, kirişlerde, merteklerde, mahya ışığı gibi yapının birçok yerinde karaağaç, diş budak, kestane gibi ağaçlar kullanılmıştır. Duvarlarda tek parça olarak kullanılan kalaslar, yaklaşık 15–18 cm. kalınlığında, 50–70 cm. eninde ve yaklaşık 12.60 ve 20 metre uzunluğundadır. Ahşap yapı taşınabilir özelliğe sahiptir. Alttaki derinlik yapının hava almasını, nemi ve çürümeyi önlemek için açılmıştır yapıda dövme demir çivi, yalnız direk başlarının kirişlere bağlantısında ve harim kısmında revak bölümlerine doğru uzanan merteklere yapılan eklerde kullanılmıştır. Kuzey kısmı hafif dönel olan çatı; üç omuzlu bir çatıdır çatının taşıyıcıları ahşap duvarlar ve dikmelerdir. Harim kısmında çatı direklerle (6 direk desteklenmiştir.)
Yapı, dıştan 17.75/17.50m.x21.15/22.20m. Ölçülerinde olup, kapalı alanı 254 metre kare açık alanı 140 metre kare, toplam 394 metre karedir. Caminin etrafındaki mezarlık garipler mezarlığı olarak bilinmektedir. Camii, Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Yüksek Kurulu’ nun 16.05 1986 tarih ve 2289 sayılı kararıyla, korunması gerekli Taşınmaz Kültür varlığı olarak tescil edilmiştir.
Camii 2007 yılında kapsamlı bir restorasyon geçirmiştir. Harimde aşık, mertek ve direklerde aşı, çatı tahtalarında kök boyalarıyla yapılmış kalemisi nakışlar görülmektedir. Camideki klâsik motif ve kompozisyon düzeni nakışların, erken Osmanlı döneminden başlayıp klasik devir sonuna kadar ki bir dönemde, 15. yy.-17. yy. sonu arasında yapılmış olabileceği düşünülmektedir.
Göğceli Cami, Türkiye sınırları içinde ayakta kalabilen, en eski ahşap cami olarak kabul edilmektedir.
TANITIMI: Selçuklu ve Abbasi veya gezici irşat ekibi tarafından 1195 yılında yapıldığı tahmin edilmektedir. Ahşaptan çatı tekniğinde yapılmıştır. Minaresi yıkılmıştır
MAHALLİ HİKÂYESİ: Halk arasında göceli camii olarak anlatılmaktadır. Halen Hasbahçe Göğceli Mezarlığı içersinde bulunmaktadır. Bir rivayete göre Karadeniz’den donanması ile gelerek bölgeye yerleşen ve halen ismi bilinmeyen bir İslam Hükümdarı bu camiyi yaptırmıştır Aynı hükümdar tarafından bu camiye benzer dört cami daha yaptırıldığı rivayet edilmektedir. Bunlardan birisi Aşağı Kavacık mezarlığında, biri karagöz mevkiinde diğeri ise Terme Yavaşköy -civarında bulunmaktadır. Caminin üzeri aktarılırken kirişlerinin birisinde Arapça harflerle yazılı 592 tarihine rastlanmıştır. İsmi o zamanlarda mezarlıklara “Göç eli” denilmesi sebebiyle verilmiştir. Zamanla bu isim halk arasında Göceli Camii olarak değişmiştir. Bu camii yapılırken hiç çivi kullanılmamıştır. Ağaçlar balta ile yontularak düzeltilip camii tamamlanmıştır. Bu caminin tarihi ile ilgili Şeyhabil ve Hacılıçay Köylerinde çıkarılan toprak küpler o zamana ait dikkati çeken eserleridir.
KAYNAK: KÜLTÜR TURİZM BAKANLIĞI PORTALI
