ÇARŞI CAMİ – PARSA (BAĞYURDU) – KEMALPAŞA / İZMİR

     İzmir ili Kemalpaşa ilçesi eski adı PARSA yeni adı BAĞYURDU Mahallesi çarşı merkezinde bulunan bu caminin 1887 yılında yapıldığı minare kitabesinden anlaşılmaktadır.

    Yapının güney cephesinde altta ve üstte dört adet olmak üzere toplam sekiz adet yuvarlak kemerli pencere yer almaktadır. Üst seviye pencereleri diğer cephelerdeki gibi daha küçük boyutludur. Ayrıca mihrabın üzerinde üst seviye pencerelerinden biraz daha yüksekte benzer şekilli bir pencere daha yer almaktadır.

    Yapının batı cephesinde güneye kaydırılmış iki adet yuvarlak kemerli pencere bulunmaktadır. Bu pencerelerin de üst hizalarında küçük boyutlarda yuvarlak kemerli birer pencere yer almaktadır. Batı cephenin kuzeyinde kare kaideli ve silindirik gövdeli bir minare vardır. Minarenin girişi harimin batı duvarının kuzeyinden dikdörtgen şekilli bir kapı vasıtasıyla sağlanmaktadır.

   Kuzey cephede bulunan son cemaat yeri mihrabiyeleri ve harim girişinin üzerinde yer alan bugün pencere tarzında düzenlenmiş açıklığın ikinci kat pencerelerinden daha uzun, sanki bir mükebbire açıklığı tarzında düzenlenmesi ilk yapıda da kuzey cephede bir son cemaat yerinin bulunduğunu düşündürmektedir.

   Kuzey cephenin ortasında yer alan yuvarlak kemerli giriş aralığının kemeri başlıklı silmeler üzerine oturmaktadır. Giriş aralığının üzerinde dört bölümden meydana gelen kitabe levhası mevcuttur. Girişin iki yanında yuvarlak kemerli iki pencere bulunmaktadır. Bu pencerelerin üst hizalarında da doğu, batı ve güney cephelerde görülen düzende birer küçük pencere bulunmaktadır. Pencerelerin aralarında yarım daire kesitli son cemaat yeri mihrabiyeleri bulunmaktadır. Kuzey cephenin batısında yer alan yuvarlak kemerli küçük kapıdan hem kadınlar mahfiline hem de harime ulaşılmaktadır. Kadınlar mahfiline çıkışı sağlayan merdiven ahşap malzemeli döner merdiven tarzında düzenlenmiştir.

   Kuzey cephenin ortasında yer alan giriş aralığından yapının harimine ulaşılmaktadır. Doğu batı yönlü dikdörtgen bir plan şemasına sahip harimde galeri şeklinde doğu batı ve kuzey duvarlar boyunca uzanan üç yönlü U şeklinde bir mahfil katı bulunmaktadır. Mahfil altı bağımsız, ikisi kıble duvarına bitişik toplam sekiz adet ahşap sütun üzerine oturmaktadır. Sütunlar birbirine yuvarlak kemerlerle bağlanmıştır. Harimin kuzey-doğu ve kuzey-batı köşelerinde yer alan döner merdivenler vasıtasıyla mahfile ulaşılmaktadır.

   Mahfilin çerçevelediği mihrap önü mekânı dışardan sekizgen içerden yuvarlak şekilli kasnak üzerine yerleştirilmiş ahşap bir kubbe ile örtülmüştür.

Kubbe geçişleri dekoratif pandantiflerle sağlanmıştır. Sekizgen kasnağa oturan kubbe eteğinde ahşap parmaklıklı balkon bulunmaktadır. Kasnağın doğu, batı ve kuzey kenarlarında öküzgözü, güney, güneydoğu ve güneybatı kenarlarında da yuvarlak kemerli küçük pencereler bulunmaktadır.

    Yarım daire kesitli bir niş eklindeki mihrap yuvarlak kemerli bir kavsaraya sahiptir. İki yanda birer sütunce bulunmaktadır. Mihrap kavsarası sütuncelerin başlıkları ve tepelik zengin alçı süslemelere sahiptir.

    Minber ahşap malzemelidir. Minberin aynalıklarında kenger yapraklan ve yıldızlardan meydana gelen süslemeler bulunmaktadır. Yapının süslemeleri harim mekânında toplanmıştır. Mihrap önü kubbesinin sekizgen kasnağı yapıya dışardan bir hareketlilik kazandırmaktadır.

    Ayrıca kuzey cephede yer alan harim girişinin kemer köşeliklerinde bulunan karşılıklı ay yıldız motifleri ve kemerin kilit taşındaki kenger yaprağı motifi kuzey cephedeki dikkati çeken süslemelerdir. Yapının içindeki süslemeler mihrapta ve mihrap önü kubbesinde yoğunlaşmaktadır. Kubbeyi taşıyan ahşap sütunlar kenger yapraklarından meydana getirilmiş korint başlıklara sahiptir. Pandantif geçişlere sahip kubbe eteğinde yer alan balkon, alçı malzemeli dekoratif konsollarda taşınmaktadır. Ayrıca bu bölümde kıvrım dallardan meydana gelen çiçek buketleri bulunmaktadır. İçerden daire eklindeki kasnağın üzerine eşit aralıklarla yerleştirilen korint başlıklı yüzeysel sütunlar kubbeye zengin bir görünüm kazandırmaktadır. Kubbe merkezinde kenger yapraklarından meydana gelen bir göbek bulunmaktadır. Ayrıca kubbenin içi geometrik şekilli alçı bezemelerle süslenir. Kubbe eteğinde ise antik etkili yumurta friz bulunmaktadır.

   Yuvarlak kemerli ve perde motifli mihrap köşelikleri çiçek buketleri ile süslenmiştir. Mihrap nişinin iki yanında kare kesitli kaideler üzerinde yükselen kompozit başlıklı dekoratif sütunlar bulunmaktadır. Düz silmelerden meydana gelen mihrap tepeliği dekoratif konsolla da taşınmaktadır. Mihrap tepeliğinin üzerinde ise atnalı kemer şeklinde ikinci bir tepelik bulunmaktadır. Tepelik içinde yazı ile bezenmiş dikdörtgen bir pano ve oval bir madalyon bulunmaktadır. Üst tepelik iri kıvrım dallar ve yapraklarla süslenmiştir. Mihrap süslemelerinin tümü alçı malzemelidir.

    Kuzey cephede giriş aralığının üzerinde yer alan dört satır ve 16 bölüm halinde düzenlenmiş bir inşa kitabesi bulunmaktadır. Kitabenin Türkçesi öyledir:

ÇARŞI CAMİİ – BAĞYURDU, İNŞA KİTABESİ

1- Parsa ahali-i hamiyyet perverdir müttakin /

sa’y ile hayra oldular lütf-ı Hüdadan müstain / cem-i i’ane eyleyüb edildi mücedded bina / oldu behişt-asa bu cami-i şerif pek dil-ni.şin

2. Mevla hatasız eyleye oldukça dünya payidar / kılına beş vakit namaz okuna Kur’an-ı Mübin / her cuma gün versin müezzinler salat ile selam / sıdk ile kıraat edilsin hutbe-i sultan-ı din

3. Bir cay-ı kudsiyyet olup leyl-ü nehar pür nurdur girsin ibadet eylesin vakt-i seherde aşıkin feyz-i rızaullah /tahsil ettiler bu hayr ile bu hayırdan razı olup ruh-ı Muhammedü’l-emin

4. Banilerin arneline Allah muvaffak eyleye /.el kaldınp Hakka dua ettikçe burada mü’minin bir çıktı

Behçet böyle ra’na dil-güşa tarih-i tam / inşa kılındı şevkle bu secdegah-ı müslimin Ketebelu/ Taşçı Rıza Mimar Talib 1322

    Kitabede yapının inşa tarihi hem ebced hesabıyla hem de rakamla verilmiştir. Buna göre yapı H.1322/ M.1904-5 yılında inşa edilmiştir. Ayrıca kitabede yapının mimarının Talib olduğu, kitabe metninin Behcet adlı bir kişi tarafından hazırlandığı ve Taşçı Rıza tarafından yazıldığı belirtilmektedir.

Yapının minaresinde de bir inşa kitabesi bulunmaktadır. Bu kitabe levhasının Türkçesi ise öyledir:

ÇARŞI CAMİİ – BAĞYURDU, MİNARE İNŞA KİTABESİ

1. Bihamdi’l-lah musanna bir minare biiis-i şükran / bu bir il.ln-ı sünnet mevki-i ma’mur ide Yezdan

2. Müezzin beq vakit bunda Bi151- asil ezan okur / iqudub ehl-i iman eylesinler seede-i Rahman

3. Sobran Karyeli Şeyhü’l-Enam El-Hac Efendi kim / tavattun eylemiqdir Parsa’da ol zeviyü’l-lrfan

4. Ali ismiyle fahir namda!iı Hazret-i Haydar / binasın sarf-ı nakd etmi!i .lna lütf eylesün Ha nan

5. Emin tezyiin ve tavsif eyledi tarih-i inşasın / şerefdir ehl-i islama ki daim eylesün Sübhan Sene 1306

    Minarenin inşa tarihi ebced hesabıyla da verilmiştir. Manisa’nın Alaşehir İlçesine bağlı Sobran Köyünden Şeyhü’l-Enarn El-Hac Efendi tarafından H.1306 /1888-89 tarihinde inşa edilen minare, camiden yaklaşık 15-16 yıl önce inşa edilmiştir. Bu da muhtemelen cami yapılmadan önce yerinde eski bir caminin bulunduğunu ve minarenin eski camiye ait olduğunu göstermektedir.

KAYNAK: KEMALPAŞA KÜLTÜR VE ÇEVRE SEMPOZYUMU / 1999

Kemalpaşa ve çevresinde Türk-İslam Eserleri-I (Ar. Gör. Harun ÜRER)