BAHRİYYUN CAMİİ (KAPTAN PAŞA CAMİİ,  İSMAİL BEY CAMİİ) – DİKİLİ / İZMİR

    Dikili merkezi, İsmet Paşa Mahallesi 32. Sokak’tadır. Şehir meydanın doğusundaki tepenin yamacında, oldukça eğimli bir arazinin üzerine 01.01.1887 yılında Dikili Liman Reisi İsmail Bey tarafından yaptırılmıştır. Vakıflar Genel Müdürlüğünce 1995 yılında onarılmıştır..

    İnşa malzemesi; köşelerde düzgün kesme taş, diğer kısımlarda ise kaba yonu taş ve tuğladır. Tek katlıdır. Üzeri kiremit kaplı dört yöne eğimli kırma çatıyla örtülüdür.

     Minaresi kuzeybatı köşededir. Çokgen kaidelidir. Silindir biçimli bir gövde üzerinde şerefe, ardında yine silindir biçimli petek ve külah bulunmaktadır.

   Son cemaat yeri yerden yüksek tutulmuştur. Doğu ve batı kenarlarındaki duvarlar harimin doğu ve batı duvarlarının son cemaat yerinde devamıdır. Son cemaat yerinin kuzey yönü açıktır ve camiye çıkışı sağlayan yüksekçe merdiven bu cepheyi ortalar. Merdivenin son cemaat yerine ulaştığı kısmın her iki yanında birer adet kare kesitli paye mevcuttur. Bu payeler ile doğu ve batıda yer alan duvarların bittiği kısımlar arasında alçak bir duvar bulunmaktadır. Payeler bir seviyeden sonra üst örtüyü destekleyen ahşap direkleri taşımaktadır. Yan duvarlar ile payelerin üst kısımları arasına ahşap gergiler atılmıştır. Üzeri düz ahşap tavanla örtülüdür.

   Güneyde iki adet pencere bulunmaktadır. Bu pencereler mihraba yakın yerleştirilmiştir. Doğu ve batı cephelerde altta iki pencere yer alır. Bu cephelerin kuzey köşelerine yakın yerlerde de birer adet tepe penceresi bulunmaktadır.

   Güney cephedeki pencereler ile doğu ve batı cephelerdeki alt pencereler dışta dikdörtgen şekilli içte ise yuvarlak kemerlidir. Doğu ve batı cephedeki tepe pencereleri ise alt pencerelerden küçük, dikdörtgen şekilli ve düz lentoludur. Kuzey cephede giriş açıklığının doğu ve batı kenarlarında altlı üstlü birer pencere yer almaktadır. Alt sıra pencereler dikdörtgen şekilli düz lentoludur. Tepe pencereleri alt sıra pencerelerden küçük, dikdörtgen şekilli ve düz lentoludur. Giriş açıklığı söveli ve yuvarlak kemerlidir.

Bu kemer kare kesitli bir kaide üstünde yükselen süslemeli başlıklı bir sütunceye oturmaktadır. Giriş kapısı ahşap ve çift kanatlıdır.

   Bahriyyun Cami dikine planlıdır. Üzeri düz ahşap tavanla örtülüdür. Cami; boyuna dikdörtgen planlı, ahşap çatılı ve önünde kuzey cephede son cemaat yeri bulunmaktadır. Cami eğimli arazi üzerine inşa edilmiş olduğundan, caminin son cemaat yerine sekiz adet taş basamakla çıkılmaktadır. Son cemaat yeri ortada kare şeklinde iki ayak üzerine oturan iki ağaç ayak ile yan duvarlara bitişik iki ağaç ayak, ahşaptan Bursa kemeri şeklinde üç adet kemeri taşımaktadır. Ahşap Bursa kemerlerinden ortadaki dar, yanlardaki iki kemer daha geniş tutulmuştur. Kemerleri taşıyan ağaç direkler birbirlerine ahşap hatıllarla bağlanmıştır. Son cemaat yerinin iki yan duvarı kapalıdır. Üzeri çıtalı ahşap tavanla örtülüdür. Tavanın ortasında kare şeklinde göbek yer almaktadır. Son cemaat yerinde; alt ve üstte ikişer pencere yer almaktadır. Alt pencereler daha büyük tutulmuştur. Alt pencerelerin söve lentoları yontu taşındandır. Pencere korkulukları demirden ve lokmalıdır. Son cemaat yeri yuvarlak kemerlidir. Kemer ve söveler yontu taşından yapılmıştır. Kapının üzerinde caminin inşa kitabesi ile kitabenin iki yanında birer madalyon yer almaktadır. Harim kısmının üzeri çıtalı, ahşap tavan ile örtülüdür. Tavanın ortasında kare şeklinde bir göbek yer almaktadır. Göbeğin içerisinde geometrik ve bitkisel süsleme yer almaktadır. Göbeğin içi kök boya ile boyanmıştır. Mihrap; kemerli, basit niş şeklindedir. Ahşap minber son onarımda yenilenmiştir. Mekân güney, doğu ve batı cephelerinde ikişer pencere, kuzey cephede son cemaat yerine açılan alt ve üstte ikişer pencere ile aydınlatılmıştır.

    Pencereler içten kemerli, dıştan dikdörtgen kesitlidir. Dış cephede pencerelerin üzerinde tuğla kemerli alınlıklar yer almaktadır. Üst pencereler mahfil katına açılmaktadır. Pencerelerin lento ve söveleri yontu taşındandır. Demir korkuluklar lokmalıdır. İçte kuzeyde ahşap mahfil katı yer almaktadır. Mahfile batı duvarına bitişik ahşap merdivenle çıkılmaktadır. Mahfilin önündeki korkuluk kafesli olarak düzenlenmiştir. Duvarlar moloz taş örgülü ve aralarına tuğla hatıllar atılmıştır. Duvarlar iç kısımda sıvalıdır. Ahşap çatı Marsilya tipi kiremit kaplıdır.

    Mihrap kıble duvarını ortalamaktadır ve profil kesitlidir. Mihrabın her iki yanında ve alt seviyede kıble duvarı boyunca sekiler bulunmaktadır. Harimin güneydoğu köşesinde ahşap vaaz kürsüsü, güneybatı köşesinde ise yine ahşap malzemeden yapılma minber yer almaktadır. Kuzeyinde ise ahşap malzemeden yapılma altı destek üzerine oturan kadınlar mahfili bulunmaktadır. Kadınlar mahfiline harimin kuzeybatı köşesindeki merdivenden ulaşılmaktadır.

  Yapının doğu, batı ve güney dış cephelerindeki alt pencerelerin üstlerinde tuğla malzemeyle hafifletme kemerleri yapılmıştır. Bu kemerlerin içleri yine enine yerleştirilen tuğla malzemeyle doldurulmuştur. Yapı cephesindeki bu uygulamalar oldukça göze çarpmaktadır.

   Giriş açıklığı üstünde yapının inşasına ait altlı üstlü kitabeler ve bunların her iki yanında yer alan kare mermer levha üzerine yapılmış kabartma madalyonlar bulunmaktadır.

   Kitabelerin zeminleri yeşile, harfleriyse kırmızıya boyanmıştır. Madalyonlarda ve yedi satırlık kitabede ta’lik hat uygulanmışken, üstteki iki satırlık kitabede sülüs hattı uygulanmıştır. Yedi satırlık inşa kitabesinin sağ ve sol üst köşelerinde karşılıklı içe dönmüş hilâller yerleştirilmiştir. Bu hilâllerin arasında da sekiz kollu yıldız bulunmaktadır ve bu sekiz kollu yıldızlar madalyonların bulunduğu mermer levhaların üst köşelerinde de görülmektedir. Bu madalyonlu levhaların alt köşelerine birer gemi çapası işlenmiştir. İnşa kitabeleri caminin yapımına vesile olan İsmail Efendi’nin Dikili liman reisi ve kaptan olduğunu belirtmektedir. Bu nedenle levhalardaki çapaların Bahriye subayı Kaptan İsmail Paşa’nın denizci olmasından dolayı yapıldığını düşünmekteyiz.

   Son cemaat yerini örten ahşap tavanın ortasında yine ahşap işçiliği ve kalem işli süsleme vardır. Kare çerçeve ortasında yedi kenarlı bir çokgen bulunmaktadır. Her kenar ile çokgenin arası; kırmızı, turkuaz, beyaz ve merkezi mavi boyalı üçgenlere ayrılmıştır.

Kare çerçevenin köşelerinden başlayıp ortada yer alan çokgene kadar dört yönde ilerleyen kısımda bitkisel süsleme bulunmaktadır. Bu süsleme ahşap malzemeyle yapılmış ve kırmızıya boyanmıştır. Süsleme altında kalan zemin ise yine mavi, beyaz ve turkuaz renklere boyanmıştır.

Yapının içindeki tek süsleme harim üzerini örten ahşap tavanın ortasında yer almaktadır. Son cemaat yerindeki süslemeye benzer bir düzenlemedir. Ahşap işçiliği ve kalem işi süslemeyle yapılmıştır. Dıştaki ve içteki çerçeve arasında dört yönde mavi zeminli kenarlar bulunur. İçteki sarı renkli kare çerçevenin merkezinde yedi kenarlı bir çokgen vardır. Çokgenin merkeziyle kenarları arası; mavi, kırmızı ve beyaz boyalı üçgenlere ayrılmıştır. Merkezdeki çokgen dışına doğru iç içe geçmiş yarım dairelerle açılır. Bu iç içe geçmiş yarım daireler arasına bitki süslemeleri yerleştirilmiştir. Dairesel hareketler beyaz renkli boyayla gösterilirken, harim, zeminde mavi, sarı ve açık kullanılmıştır.

   Bitki süslemeleriyse koyu mavi, koyu yeşil ve kırmızı renklerle belirtilmiştir. Zeminin üstündeki bütün süsleme ahşap işçiliği ve kalem işiyle yapılmıştır. Bitki desenleri ajur tekniğiyle yapılarak çerçeve içine yerleştirilmiştir.

    Caminin altında bordun yer almaktadır. Bordum katına giriş son cemaat yerine çıkışı sağlayan taş basamaklı merdivenin iki yanında yer alan birer kapı ile sağlanmaktadır. Minare; son cemaat yerinin batısında yer almaktadır. Minare yontu taşından yapılmıştır. Kaide sekizgen planlı kapısı kuzey cepheye açılmaktadır. Pabuçluk oldukça yüksek tutulmuştur. Gövde silindiriktir. Şerefe altı silmelidir. Korkuluk ve külah taştandır. Caminin çevresinde hazire bulunmaktadır.

   Yapının giriş açıklı üstünde altlı üstlü iki inşa kitabesi ve yanlarda da üstlerinde birer yazı bulunan madalyon vardır. Sırsıyla kitabelerin fotoğrafları, çizimleri ve Latin harfleriyle yazılışları şöyledir:

I-En üstte yer alan iki satırlık kitabe:

1- İnnes-salâte kânet alâ l-mu’minine kitâben mavkûten

2- Yâ meftih el-ebvâb / Bânî ‛asâkir-i bahriyye şâhâne Re’is-i limân İsmail

Efendî Kapudan.  Sene 1302 / iftah lenâ hayren-lena

II-Giriş açıklığı üstü, sol tarafta yer alan madalyon

   Fethen mübina

III- Giriş açıklığı üstü, sağ tarafta yer alan madalyon

     İnna Fetahna leke

IV – Giriş açıklığı üstünde yer alan yedi satırlık kitabesi

1- Hazreti Sultan Abdülhamit Hân’ın aluvv-ı himmeti / mülkünün her köşesin imar-ı mutâd eyledi

2- geldi bir liman reisi âlem şâd eyledi / çünki hası bir mükemmel cami inşa eyledi

3- vâris-i İbrahim oldu işbu İsmail Bey / ceddinin beytine bir hub şube icâd eyledi

4- böyle bir meftâh-ı etraf dest-i ağyarda iken / tutdı İslâm seniyye-i meftah azâd eyledi

5- arz idub mirat-ı gayret-i ruyuna bu mevkiin / hoş cilâ bahş itdi câ be ruh nev dâd eyledi

6- ya nasıl etmez ikâmet her gelen ihvan-ı din / Kâbeveş zem zem misâli menbâ abâd eyledi

7-baktı beytine hudânın rüfeka bir yadigâr / barek Allah aleme tarihi tam yâd eyledi sene 1302

   Yapının kitabesinde inşa tarihi ve yaptıran kişiyle ilgili net bilgiler bulunmaktadır.

Bu bilgilere göre yapı; H. 1302 (M. 1886-1887) tarihinde Dikili Liman Reisi Kaptan

İsmail Paşa tarafından inşa ettirilmiştir.