POÇİTEL – BOSNA-HERSEK
Pocitelj ya da Poçitel, Bosna Hersek’in güneyinde tarihi bir yerleşim birimidir. 1383 yılında Bosna Kralı 1. Stjepan Tvrtko tarafından inşa edilmiş olduğu düşünülmektedir. Osmanlı Devleti zamanında, Hersek eyaletine bağlı iken (1833 yılında) eyalet şu illerden oluşuyordu; Akova, Taşlıca, Kolaşin, Şarancı, Drobnjak, Cajnice, Nevesinje, Ljubinje-Trebinje, Stolac, Poçitel, Mostar, Duvno..
Hersek Bölgesinin hayat kaynağı olan “Neretva”nın hemen yanında bulunan Poçitel, aslında Osmanlı’ların sınır kasabasıydı. Poçitel, Osmanlı’nın batıdaki en büyük rakiplerinden olan Venediklilere bağlı Dubrovnik ile sınır komşusudur. Tamamen taştan inşa edilmiş bu sınır kenti, Osmanlı’nın askeri mimari dehasının en iyi örneğidir. Nehir kenarından başlayan ve oldukça dik bir yamaç ile yükselen kent, en tepede bulunan kalesiyle tam bir geçilmez kent hüviyetindedir. Kabul etmek gerekir ki Osmanlı’lar Poçitel’i, aynı Mostar gibi, Avrupa ülkelerine gücünü göstermek için oldukça görkemli inşa etmiş. Büyük, güçlü ve içinde her türlü yaşam alanlarının bulunması sebebiyle Poçitel, benzersiz bir sınır karakolu kentidir.
Aslında kale 14. Yy. da yapıldığı kabul ediliyor. İlk zamanlar küçük bir kale olan Poçitel kalesi, büyüyen Osmanlı tehlikesine karşın Macar Kralı Korvin tarafından güçlendirilmiş. Osmanlılar kaleyi ele geçirdikten sonra, aynı travnik Kalesi gibi, büyütmüş ve kalenin altına bir şehir inşa etmiş. Bölgede bol bulunan dayanıklı sert taşlarla inşa edilmiş Poçitel. Bu yüzden “taş şehir” deniliyor. Dar taş sokakları, hamamı, medresesi, kervansarayı, evleri, camisi ve namaz saatini gösteren saat kulesi ile tam bir Osmanlı kenti.
Rumeli topraklarına yaptığı gezilerle şehirleri, yaşamlar ve kültürleri detaylı olarak anlatan Evliya Çelebi 1664 de Poçitel’e gelmiş; “Poçitel Kalesi küçük ama sağlam bir yapı. Kalede surların, kulelerin ve komutan konutunun yanı sıra ambar ve küçük bir cami yer almakta. Kale dışında 150 hane var. Evler taş tuğla ve kiremitten yapılmış. 1562 de yapılmış bir de köy camisi var.” Daha sonradan yapılan kervansaray ve saat kulesi dışında Poçitel tam da Evliya Çelebi’nin gördüğü şehrin aynısı.
Bosna savaşı sırasında Hırvatlar tarafından yoğun bombardımana tutulmuş olan Poçitel’de tüm Osmanlı izleri silinmeye çalışılmış. Ancak savaş sonrası özellikle Dünya Bankası ve Türkiye’nin de desteğiyle yaralar kısa sürede sarılmış ve Poçitel eski görkemli görünümüne kavuşturulmuş. Artık çok az kişinin yaşadığı Poçitel, geçmişin askeri gücünden uzak adeta bir huzur kenti görünümüne bürünmüş. Neretva nehrinin gürül gürül akan suyunun sesi dışında sadece kuş cıvıltılarının duyulduğu Poçitel görülmeye değer şirin bir köydür.
Blagay tekkesi ve Poçitel köyü Rumeli’nin nasıl kısa bir sürede Osmanlı’laştığının belki de en iyi anlatan iki örneği. Biri Osmanlı’nın hoşgörülü din anlayışının örneği diğeri ise askeri gücünün göstergesi.
1878 yılında Bosna-Hersek’te Avusturya-Macaristan İmparatorluğu yönetiminin kurulmasından sonra, Poçitel stratejik önemini kaybetmiştir. Şehrin stratejik önemini kaybolması ile kasaba, günümüze kadar orijinal biçimde kalmış ve böylece özgün kentsel mimari topluluğunun korunmasında yardımcı olmuştur. Ancak, Poçitel Bosna-Hersek’teki 1992-1996 savaşı sırasında hasar görmüştür. 1993 Bosna Savaşı sırasında Hırvat güçleri tarafından bombalanarak büyük ölçüde hasara uğramıştır. Bombalamanın ardından, İslam sanat ve mimarlığı, Poçitel’in on altıncı yüzyıldan kalma ana eserleri tahrip edildi ve şehrin nüfusunun büyük bir kısmı yerinden edildi.
2000 yılında Bosna-Hersek Devlet Federasyonu, Poıçitel’ koruma programı başlatmıştır. Bozulan kültürel mirasın korunması, hasarlı ve yıkılan binaların restorasyonu, mültecilerin ve yerinden edilmiş kişilerin evlerine geri dönüşünü teşvik etmek ve Poçitel’in tarihi kentsel alanının yeniden uzun süreli korunması ve canlandırılmasını sağlamak amacıyla program başlatılmış ve halen devam etmektedir.
