TARİHİ ÇARŞI (ESKİ )HAMAMI – KEMALPAŞA / İZMİR
Kemalpaşa merkezde, çarşı civarındaki Atatürk Mahallesi, Hamamönü Mevkii, 11. sokaktadır. Nif Kalesinin eteklerine kurulmuş bulunan hamam 11. Sokak ile 7. Sokağın kesiştiği köşededir. Güney – kuzey eğimli bir arazi üzerinde, düzeltilmiş bir alanda yapılmıştır. Günümüzde evlerle çevrilmiş ve metruk bir vaziyette iken restore edilmiştir.
Kesme taş malzemeli temel üzerine, kabayonu taş malzemeyle inşa edilmiştir. Üzeri oluklu kiremitle kaplıdır. Yapının girişi, soyunmalığın doğu duvarı üzerin dedir. Günümüzde örülerek kapatılmış vaziyettedir. Döneminde girişin sivri kemerli olduğu taş ve tuğla izlerinden anlaşılmaktadır. Yapının soyunmalık kısmında, girişin üzerinde sivri kemerli büyük bir pencere izi görülmektedir. Kuzey ve doğu yönü evlerle kapatıldığı için açıklıkları görmek mümkün değildir. Batı yönündeki duvar izleri ve temel kalıntılarından burada bir külhan bulunduğu anlaşılmaktadır. Ancak orijinal durumunu tespit etmek mümkün değildir.
Yapı soyunmalık, ılıklık ve sıcaklık olmak üzere üç bölümden meydana gelmektedir. Kare şekilli soyunmalık bölümünün üzeri kubbeyle örtülüdür. Yüksek bir kasnak üzerine oturan kubbenin geçişleri sivri kemerli tromplarla sağlanmıştır. Ayrıca, tromp aralarına da birer tane sivri sağır kemerler yerleştirilmiştir. Trompların üzengi noktaları mukarnaslarla sona ermektedir. Kubbenin dışında, tam orta yerinde bir tepe penceresi mevcuttur. Soyunmalıkta duvarların etrafı seki halinde yükseltilmiştir. Girişi üzerinde dikdörtgen şekilli bir pencere mevcuttur. Mekânın doğu ve güney duvarları üzerinde dört, batı duvarı üzerinde ise üç adet sivri kemerli niş görülmektedir. Soyunmalığın ortasında da mermer bir havuz bulunmaktadır.
Soyunmalığın kuzey duvarının batı ucuna yerleştirilen bir kapıyla, soyunmalıktan ılıklığa geçişi sağlayan bir ara mekâna girilmektedir. Enine dikdörtgen şekilli bu ara mekânın üzeri doğu-batı yönlü, beşik bir tonozla örtülmüştür. Tonoz üzerinde üç tane ışıklığa yer verilmiştir. Batı ve kuzey duvarlarını dolanan sekiler görülmektedir. Aralık mekânının doğu duvarında yer alan kapıyla ılıklık mekânına girilmektedir. Kapının üzeri sivri bir kemerle örtülmüştür. Kare şekilli bölümün üzeri, yüksekçe bir kasnağa oturan kubbeyle örtülmüştür. Tuğla kubbeye geçiş Türk üçgenleri ile sağlanmıştır. Kasnağın her bir yönüne, sonradan örülerek kapatılan, sivri kemerli birer niş yerleştirilmiştir. Kubbede yuvarlak şekilli, 12 adet ışıklık vardır. Güney ve doğu duvarlarının yarısına kadar, kuzey duvarının da tamamı boyunca yerleştirilmiş sekiler bulunmaktadır.
Ilıklığın doğu duvarı üzerinde yer alan bir kapıdan, sonradan bir duvar örülerek birbirinden ayrılan, tuvalet ve traşlık mekânlarına geçilmektedir. Enine dikdörtgen şekilli bu mekânın orta bölümü yıldız tonozla, iki yanda kalan alanlar ise kuzey-güney yönlü beşik tonozla örtülmüştür.
Ilıklık mekânının batı duvarı üzerinde yer alan bir kapıyla, bu yöndeki halvet hücresine ulaşılmaktadır. Kare şekilli bu halvet hücresinin üzeri, pandantif geçişli bir kubbeyle örtülmüştür:
Ilıklığın kuzey kesimindeki sivri kemerli bir kapıdan sıcaklık mekânına geçilmektedir. Sekizgen planlı sıcaklık mekânının üzeri, kubbeyle örtülmüştür. Mekânın orta kesiminde sekizgen şekilli, mermer plakalarla kaplı bir göbek taşı yer almaktadır. Sıcaklığın kuzey duvarının doğu kesiminde, sıcak su deposuna açılan bir pencere bulunmaktadır. Üç dilimli kemere sahip bir çökertme içine alınan bu açıklık dikdörtgen şekillidir.
Sıcaklık mekânının batısında bir, doğusunda iki halvet hücresi yer almaktadır. Halvet hücrelerine geçiş, sivri kemerli birer kapıyla sağlanmıştır. Bu hücreler dışında, bugün ılıklık mekânına açılan dördüncü bir hücre mevcuttur.
Sıcaklığın doğusundaki iki halvet hücresinden kuzeydeki kare planlıdır. Mekânın üzeri pandantif geçişli kubbe ile örtülüdür. Kubbe üzerinde daire şekilli altı adet ışıklık yer almaktadır. Hücrenin kuzey, güney ve doğu duvarları boyunca uzanan sekiler mevcuttur. Batıdaki iki halvet hücresinden kuzeydeki kare şekillidir. Mekânın üzeri sivri kemerli tromplarla geçişi sağlanan kubbe ile örtülmüştür. Güneydeki halvet hücresi de kare planlıdır. Üzeri pandantif geçişli kubbe ile örtülmüştür.
Sıcaklık bölümünün kuzeyinde dikdörtgen şekilli bir sıcak su deposu bulunmaktadır. Üzeri doğu batı yönlü tonozla örtülüdür. Bu mekânın doğusunda, sıcak su deposundan daha küçük boyutlu bir de soğuk su deposu vardır. Dikdörtgen şekilli soğuk su deposunun da üzeri doğu-batı yönlü tonozla örtülüdür.
Yapının inşa tarihini veren bir kitabesi yoktur.
1531 tarihli tapu tahrir defterinde Hamza Bey isimli bir şahsın Çarşı Camii yakınlarında bir hamam yaptırdığını öğrenmekteyiz. 1575 tarihli başka bir defterde de hamamın gelirinin camiye bağışlandığından bahsedilmek tedir.
Ayrıca, Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nin Nif (Kemalpaşa) ile ilgili bölümünde, şehirde mevcut iki hamamdan bahsedilmektedir. Muhtemelen, Eski Hamam adı geçen yapılardan birisidir.
Anadolu hamamlarında soyunmalık mekânının kubbeyle örtülmesine XV. yy’dan itibaren başlanmıştır. Bunun yanı sıra, hamamların kubbe ve tonozlarında ışıklıklara yer verilmesi de XIV. Yy dan itibaren görülen unsurlardır.
Vakıf kayıtları, Evliya Çelebi’nin verdiği bilgiler ve benzer plan özellikleri arz eden yapılar göz önüne alınırsa, eserin XV-XVI. yüzyıllarda inşa edildiğini söyleyebiliriz.
KAYNAK: Kemalpaşa ve Çevresindeki Türk-İslam Eserleri-II (Hamamlar-Çeşmeler- Köprüler ve Bazı Mezar taşları); Arş. Gör. Ersel ÇAGLITÜTÜNCİGİL
Not: Hamamı yaptıran Hamza Bey (Malkoçoğlu Hamza Bey), II. Mehmet’in (Fatih) has adamlarından biri olup Arnavutluk kökenli bir aileye mensuptur. II. Mehmet daha sonra Hamza Bey’i III. Vlad’a (Drakul) elçi olarak göndermiş, bu görevi sırasında Vlad tarafından hazin bir biçimde öldürülmüştür. Bunun üzerine II. Mehmet, Eflak’a iki sefer yapmıştır.
KAYNAK: NİF’TEN KEMALPAŞA’YA (RAHİM SAĞ)
HAMAM İÇİ FOTOĞRAFLAR EDİP GÜL
