MAHMUT PAŞA CAMİ – TOKAT
İlimiz Mahmutpaşa Mahallesi’nde yer alan caminin kitabesi bulunmamaktadır. Camiye adını veren Mahmut Paşa ismine dayanarak yapı 17. yy.’a tarihlendirilmektedir.
Kare planlı ve kırma çatılı yapı, tek minareden meydana gelmektedir. Mahmut Paşa Camii’nin inşası esnasında iki sıra moloz taş, üç sıra tuğla ve binanın köşelerinde kesme taş kullanılmıştır.
Caminin tavanı orjinal ve kalem işi süslemelidir. Her cephede iki tanesi altta, iki tanesi üstte yer alan pencereler ise iç mekanın aydınlanmasını sağlamaktadır. Alt katta bulunan pencereler dikdörtgen formlu ve sivri kemerli iken üst kattaki pencereler daha küçük boyutta ve yuvarlak kemerlidir.
Tarihte Tokat’ta yaşamış iki Mahmut Paşa’dan söz edilmektedir. Biri, Halep Beylerbeyliği de yapan ve 1616 yılında ölen Mahmut Paşa’dır. Diğeri ise 1681 de ölen Kemankeş Mahmut Paşa’dır.
Mahmut Paşa Camii ahşap üzerine zengin kalemişi süslemeleriyle dikkat çekmektedir. Camiyle ilgili günümüze değin yapılan çok fazla çalışma bulunmamakla beraber A.Osman Uysal’ın Tokat camilerini ele aldığı makalesi en kapsamlı yayın olarak görülmektedir. 1986 yılında yayınlanan makalede yapı mimari özellikleri açısından ayrıntılı olarak tanıtılmıştır (Uysal 1986: 353-356). Ancak çalışmanın yapıldığı tarihte caminin kalemişi bezemeleri boya altında olduğundan ahşap tavan haricindeki bezemelere değinilmemiştir. Cami, Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından 2005 yılında onarılmış ve ahşap kadınlar mahfili ve minber üzerindeki boya sökülerek alttaki kalan orijinal kalemişleri ortaya çıkarılmıştır. Bu çalışmada Mahmut Paşa Camii, 2005 yılında ortaya çıkarılan kalemişi süslemeleriyle birlikte bir bütün olarak ayrıntılı biçimde tekrar tanımlanmıştır. Yapının mimari ve süsleme özellikleri üzerinde durulmuş ve kalemişi süslemelerinin Türk kalemişi süsleme sanatındaki yeri ve önemi diğer örneklerle karşılaştırılarak vurgulanmaya çalışılmıştır. Caminin inşa kitabesi mevcut değildir. Vakıf kayıtlarında da inşa tarihine ilişkin bir bilgi bulunmamaktadır. Bu nedenle kesin bir tarihlendirme yapılamamaktadır. Ancak Uysal makalesinde yapının banisinden yola çıkılarak bir değerlendirme yapmış ve caminin 17. yüzyılda inşa edilmiş olabileceğini söylemiştir (Uysal 1986: 356). Bu görüş akla yatkındır. Zira kaynaklar Tokat’a yolu düşmüş olan iki Mahmut Paşa’dan söz eder. Her ikisi de 17. yüzyılda yaşamıştır. Bunlardan ilki bir dönem Halep Beylerbeyliği yapan ve 1616 yılında öldürülen kişidir (Cinlioğlu 1950: 68). Diğeri ise Kemankeş Mahmut Paşa’dır. Tokatlı olan Mahmut Paşa Osmanlı bürokrasisinde çeşitli görevlerde bulunduktan sonra en son 1684’de Özi Valisi ve daha sonra Kamaniçe Muhafızı olmuş ve 45 yaşında vefat etmiştir (Süreyya 1996: 926). Kemankeş Mahmut Paşa’nın caminin banisi olması daha mantıklı durmaktadır. Çünkü yapıdaki kalemişi süslemelerin büyük bölümü 17. yüzyılın son çeyreğinde inşa edilen bir takım örneklerle benzer özellikler arz etmektedir.
Kaynak: İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Arşivi
