ESKİ YAĞHANE BİNASI – ÇANDARLI – DİKİLİ / İZMİR

   Çandarlı belediyesi mülkiyetindeki bina ada mevki, 29 pafta, 2730 parselde bulunmaktadır. Denize dik birbiri ardı sıra üç hacimden oluşan yapının deniz tarafındaki 2 mekânı hâlihazırda malzeme deposu olarak kullanılmakta üçüncü mekân ise metruk ve boş durumdadır. Binanın yağhane amaçlı inşa edildiği ancak zaman içinde değirmen, mandıra ve 1956 yılından sonra bir süre elektrik santrali olarak kullanıldığı bilinmektedir.

    Çandarlı eski yağhanesinin yapım yılı ilişkin herhangi bir belge ne yapıda nede kayıtlarda mevcut değildir. Bu nedenle yapının mimari üslubundan ve bölgedeki diğer yağhanelerin benzer mimari üslup özelliklerinden yola çıkarak yapının yapım tarihini kestirmek gerekmektedir. Buna göre yapının mimarisinde görülen duvar örgüsü; söveli ve hafifletme kemerli pencere ve giriş açıklıkları; saçak altlarında görülen silmeler; balkonu taşıyan demir konsollar özellikle 19. yüzyıl mimarisi üslubuna özgüdür. Bu dönem konut, kamu ve sanayi binaları mimarisinde sıklıkla görülen bu uygulamalar benzer bir dönem mimarisini yansıtmaktadır.

    Edremit bölgesinde bulunan eski yağhaneler ile Çandarlı’daki eski yağhane binası benzer mimari özellikleri göstermektedir. Bu benzerlikler özellikle yapım malzemesi ve cephe düzenlerinde görülmektedir. Bununla birlikte binaların mekân planlaması da hemen hemen aynı şekildedir. Bu bağlamda; Çandarlı eski yağhane ile benzerlik gösteren üç bölümlü yapılar Bademli Köyü yağhanesi (19. Yüzyılın ikinci yarısı) ve Sağancı Köyü Köseler yağhane (1898) yapılarıdır. Yine benzer özellikler 19. yüzyılda zeytinyağı üretimi konusunda önemli tesislerin bulunduğu Ayvalık’ta da mevcuttur. Bu bilgi ve veriler ışığında; Çandarlı Eski yağhane binasının bir 19 yy. yapısı olduğunu söylemek yanlış olmaz.

    Yapı Çandarlı yarım adasının batı kıyısında, düz bir zemin üzerine inşa edilmiştir.

Batı, güney ve doğu cepheleri serbesttir, kuzey cephesi ise doğu kısmında 1980’lerde inşa edilen otel yapısı ile bitişiktir. Yağhane doğu batı yönünde uzanan dikdörtgen planlı dış duvar içinde iki duvar ile bölünmüş 3 hacimden oluşmaktadır. Üç hacmin dışarıdan müstakil girişleri içerinden birbirleriyle bağlantıları bulunmaktadır.

BATI HACİM;

Kuzey-güney yönünde dikdörtgen plânlı olup iki katlı bir görünüme sahiptir. Giriş açıklığı kuzey kenardadır. Bunun iki yanında birer adet pencere boşluğu mevcuttur. Alt sıra cephe düzenlemesi üst sırada da tekrar etmektedir. Üst sıranın ortasındaki giriş açıklığı bugün sadece demir konsolları görünen balkona açılmaktadır. Batı cephede yine altlı üstlü ikişer adet pencere açıklığı görülmektedir.

ORTA HACİM;

    Bu bölüm yine kuzey güney doğrultusunda dikdörtgen bir plâna sahiptir ve tek katlıdır. Batı duvarının kuzey kısmında ön mekâna geçişi sağlayan giriş boşluğu bulunmaktadır. Kuzey cephede ortada giriş kapısı ve iki yanında birer adet pencere açıklığı yer almaktadır. Güney cephenin ortasında bir giriş boşluğu daha bulunmaktadır. Bu giriş boşluğunun doğusunda bir adet pencere mevcuttur. Bu pencere içinin daha sonradan taşlarla örülerek kapatıldığı görülmektedir. Doğu duvarının orta kısmında oldukça küçük boyutta bir adet pencere görülmektedir.

DOĞU HACİM;

    Yine kuzey güney istikametinde dikdörtgen plândadır. Güney ve doğu cepheleri tamamıyla sağıdır. Kuzey cephesinin ortasında bir giriş boşluğu ve bunun batısında bir pencere yer almaktadır. Bu cephenin doğu kısmı, giriş boşluğu da dâhil olmak üzere yapının kuzeydoğusunda yer alan otel yapısının duvarıyla bitişiktir. Doğu duvarın kuzey kenarında orta mekâna geçmek amacıyla sonradan açılma oluk bulunmaktadır. Bu duvarın ortasında üst kısımda küçük boyutlu bir pencere mevcuttur. Üst örtüsü hâlihazırda mevcut değildir.

YAPIM MALZEMESİ;

    Ana inşa malzemesi kesme ve kaba yontu taştır. Bununla birlikte özellikle Batı bölümün denize bakan cephesinde pencerelerin yarı seviyesine kadar siyah renkte devşirme düzgün kesme taş malzemeler kullanılmıştır. Bunun haricindeki düzgün kesme taşlar köşelerde yer alırken moloz taş daha çok beden duvarında kullanılmıştır. Yapıda kullanılan diğer bir malzeme ise tuğladır. Bu malzeme ise sadece pencere ve giriş açıklıklarının kemerlerinde görülmektedir.

CEPHE DÜZENİ;

     Yapının en sade cepheleri güney ve doğu yönlere bakanlardır. Güney cephenin sadece orta kısmında bir adet giriş kapısı ve pencere mevcuttur. Güney cephe, iki katlı birinci bölüm ardından enine genişleyerek tek katlı bir görünüme sahiptir. Doğu cephe üstte üçgen alınlıkla son bulmaktadır. Bu üçgen alınlıktan, doğu bölümün üst örtüsünün de iki yöne eğimli kırma çatı olduğu anlaşılmaktadır. İki yöne eğimli kırma çatı uygulaması birinci bölüm doğu duvarın alt sırası üstüne kadar devam etmektedir. Kuzey cephe giriş kapısı ve pencerelerin çok olduğu cephedir. Birinci katta üç giriş kapısı bulunmaktadır. Bu giriş kapılarının yanlarında toplam beş adet pencere bulunmaktadır. Bu cephedeki ikinci kat sırasında ortada giriş açıklığı iki yanda da birer adet pencere bulunmaktadır.

 KAYNAK: DİKİLİ BELEDİYESİ KENTSEL ARAŞTIRMA RAPORU