PANAGİA YUKARI MAHALLE RUM KİLİSESİ – GERMİR / KAYSERİ

Yeri: Kayseri ili, Kocasinan ilçesi, Germir (Konaklar) Köyünde Yukarı mahallede bulunmaktadır.

Bugünkü durumu: Bugün kısmen sağlam olmakla birlikte ahır olarak kullanılmaktadır.

Tarihi: Yapı 1837 yılında inşa edilmiştir.

Plan ve mimari özellikleri: Doğu-batı yönde, üç nefli bazilikal plânlı olarak inşa edilen kilise, kübik beden duvarları, merkezi kubbesi, kuzeybatıdaki çan kulesiyle anıtsal bir görünüşe sahiptir. Kilisenin doğu cephesi apsislerin yarım daire çıkmalarını gizleyen düz bir duvardan ibarettir. Kayalık yamaca bakan, dışa kapalı batı cephe, iki katlı narteksle yapının anıtsal görünümünü pekiştirir. Narteksin kuzeybatı bölümü yıkılmış olmakla birlikte, sütunlara atılan yuvarlak kemerli bir revağın taşıdığı çapraz tonozla örtülmüştür. Yapının batı beden duvarına açılan kapıdan ibadet mekanına geçilmektedir. Batı duvarda kapı dışında pencere açıklığı bulunmaz. Narteksin beş bölümlü bir revak olduğu yıkılan bölümlerde anlaşılmaktadır. Kuzey ve güney cepheleri birer kemerli ve açıktır. Yapı dıştan dışa, 28.80 x 17.80 m. ölçülerindedir. Orta nef dörderden sekiz sütuna atılan sivri kemerlerle yan neflerden ayrılmış olup onlardan daha geniş düzenlenmiştir. Yan neflerin tamamı beşik tonozlarla örtülmüştür. Orta nefin apsis önündeki bölümü bir kubbeyle vurgulanmıştır.

   Yüksek bir kasnak üzerindeki kubbenin kasnağına üç dilimli ve biraz at nalı kemeri çağrıştıran kemerli açıklıklar yapılmıştır. Kiliseye giriş kapısı dikdörtgen biçimlidir ve geniş taş sövelerle sınırlandırılmıştır. Portalde herhangi bir süsleme bulunmamaktadır. Kapı lentosu üzerindeki kitabe yeri boştur. Muhtemelen kitabe çalınmıştır.

Kilisenin kuzeybatısında yapıdan bağımsız olarak, altta yüksek bir kaide ve sekizgen gövde

üzerine iki katlı kemerli ve kubbeyle örtülü çan kulesi inşa edilmiştir. Üst katlar, zarif başlık ve ayaklı sütunlar üzerine yuvarlak kemerleriyle sekizgen plânlı açık mekanlar halinde düzenlenmiştir.

   Üç nefli kilise kuzey, güney ve batı yönlerinde üst kat galeriyle iki katlı bir görünüşe sahiptir. Nefler alt katta ilk bölümler dışında beşik, üst katta ise haç tonozla örtülüdür. Orta nefin doğu ucundaki kubbeye pandantifle geçilmiştir. Kubbe pandantifinde çok silinmiş, solgun İncil yazarlarının resimleri varmış. 19.yüzyılda Kayseri’ye gelen batılı seyyahlar bu kilisenin görkemli yapısından ve freskolarından bahsetmişlerdir.

Süslemesi: Yapının içini bezeyen freskoların çoğu dökülmüş, var olanlarda solgunlaşmıştır. Yapıda taş süsleme birkaç silme dışında görülmez.

Malzeme ve teknik: Düzgün kesme taşla inşa edilmiştir.

Kitabesi: Kitabesi yoktur.

Tarihlendirme: Çeşitli tarihi kaynaklar ve seyyahların anlatımından yapının 1837 yılında inşa edildiği öğrenilmektedir.

    Germir’i batıdan sınırlayan vadi yamacında bulunan kilise ve kuzeybatısındaki çan kulesi yerleşimin genel mimari dokusu içinde oldukça etkileyici görünmektedir. Yapının kitabesi yerinde değildir. Ancak, Meryem’in ölümüne adandığı ve 1837’de inşa edildiği bilinmektedir.
Yığma yapım tekniği ile kesme taşlarla inşa edilen kilise, üç nefli bazilika şemasındadır. Çapraz tonoz örtülü beş bölümlü narteks, batı girişini vurgulamaktadır. Kuzey ve güney duvarlarının batı ucunda yan girişler vardır. Ayrıca kuzeyden bemaya giriş sağlanmıştır. Nefler birbirinden ikişer sütun ile ayrılmaktadır. Orta nefin 1. Ve 2. Sütunları arası pandantiflerle geçilen oval kubbe, yan nefler; beşik ve çapraz tonozun birlikte kullanıldığı karma bir sistemle, batı galerisi ise çapraz tonozlarla örtülüdür. Narteks ile kuzey ve güney duvarları üzerine yerleştirilmiş galeri, naosu “U” biçiminde kuşatmıştır. Kilise, neoklasik ayrıntılarıyla dikkat çekmekle birlikte sade cephelere sahiptir.
Yapının bezemeleri; saçaklar, pencere üstlerindeki kornişler, kubbe kasnağındaki plastır ve silmeler, sütun başlıkları, yan galerilerdeki üç plastır düzeni ve resim programında izlenebilmektedir.
Cuinet, yapının pek çok freskle bezendiğini ve birçok tablo bulunduğunu belirtmektedir. Yazar, İsa’nın mezara girişinin işlendiği bakır dövme-kabartma eser üzerinde özellikle durmuştur. Dini figür ve konuların ağırlıklı olduğu resimlerde, bugüne ulaşabilenlerden anlaşıldığı kadarıyla, beyazzemin üzerine mavi renkler hakimdir. Başlık ve konsollar, yumurta dizileri ve akantus yaprakları ile bezenmiş, batı girişinin çevresine, pandantif ve kasnak ile batı galerisindeki sügövdelerine, doğudaki pencerelerin üzerine ikonografik figürler resmedilmiştir.
Yapının çan kulesi, birbirinden silmelerle ayrılan üç kademeden oluşur. Kare planlı alt bölümden girilerek sekizgen sağır gövdeye ulaşılmaktadır. Üstteki iki kademe, sütun ve kemerlerle sekizgen planı sürdürmektedir. Kare kesitli ayaklar, taş parapetler ve kemerlerle biçimlenen katlardan alttakine merdivenle ulaşılmaktadır. Çanın bulunduğu kısım kubbe ile örtülmüştür.
Kaynak: Kayseri Kültür Varlıkları Envanteri

Kaynakça Fügen İlter, “19.Yüzyıl Osmanlı Dönemi Mimarlığında, Kayseri Yöresi Hıristiyan Yapıları: Germir ve Endürlük Kiliseleri”, Belleten, S.205, (1989), s.1661-1682.

Osman Eravşar, Seyahatnamelerde Kayseri, Kayseri 2000.

Şeyda Güngör Açıkgöz, Kayseri ve Çevresindeki 19.Yüzyıl Kiliseleri ve Korunmaları İçin Öneriler, (İ.T.Ü. Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 2007, s.95-100.