YENİ (SANCAKBURNU ) KALESİ – İNCİRALTI / İZMİR
1-İzmir ili Merkez ilçesi İnciraltı semtinde bulunan Sancak Kaleyi Sadrazam Köprülü Mehmet Paşa yaptırmıştır. Sadrazam, Dergâh-ı Ali Kapıcıbaşısı Gevezezâde Ağayı denetiminde buradaki grubunun yapımında görevlendirmiştir. Günümüzde alüvyonlarla dolmuş olan bu bölgedeki kale körfezin iç kısmına girecek gemileri korumak amacı ile yapılmıştır. Kalenin yapımında antik çağda yapılmış olan tiyatronun kesme taş blokları kullanılmıştır. Kale kare planlı olup, içerisinde kaynaklardan öğrenildiğine göre kale dizdarı ile 200 asker görevlendirilmiştir. Bu kaleye Sancakburnu Kalesi denilmesinin nedenini Evliya Çelebi şöyle anlatmaktadır: Yabancı gemiler İzmir Körfezinin iç bölümüne girerken Osmanlı Hükümetine gösterilen saygının nişanesi olarak direklerine beyaz bayrak çekiyorlarmış. O dönemde Osmanlının tümünü kaplayan bir bayrak olmadığından direğine o devletin bayrağını çekmesi yerine bu beyaz bayrağı çekiyorlarmış. Kale 1688 yılı depreminde yıkılmıştır. Bundan sonra birkaç kez onarılmış, 1828 yılında İzmir Ayanı Mansurizâde Emin Efendi kaleyi yeniden onarmış, tabyalar yaptırmıştır. Bu kalenin yapımı İzmir’in gelişmesini de etkilemiştir. Kale ile İzmir’in liman işlevi güvence altına alınmıştır. Sonraki yıllarda çevresine han, dükkân ve çarşılar yapılmıştır. Sancakburnu Kalesi 1914–1918 yıllarında İngiliz donanması tarafından iki kez top ateşine tutulmuştur. Burada ölen subay ve erler Narlıdere Şehitliğinde gömülüdür. Kaleden günümüze pek az kalıntı gelebilmiştir.
2-1650’lerde, İlkçağda “Akhilleion” adıyla bilinen yerde inşa edilen kale, İzmir’in yaşadığı en büyük felâketlerden biri olan 28 Haziran 1688 depreminde tamamen yıkılırsa da, sonraları birkaç kez onarılarak XX. Yüzyıl’a kadar ulaşabilir. En son I. Dünya Savaşı sırasında körfeze girmek isteyen savaş gemilerinin engellenmesinde önemli rol oynadığını gördüğümüz kale, bazı kaynaklara göre Osmanlı donanmasının Venedikliler tarafından imha edilmesi ve İzmir’in tehdit edilir hale gelmesi üzerine Gediz Deltası karşısında ve İzmir Körfezi girişinin en dar yerinde inşa edilir. Yöre Osmanlı döneminde Eba Sefid adıyla anılmaktadır.
Üzerinde sürekli dalgalanan Türk bayrağı nedeniyle “Sancak Burnu” adıyla da anılan kalenin yapımında Kireçlikaya’daki Roma tiyatrosunun taşlarının kullanıldığı da söylenmektedir. Evliya Çelebi’ye göre kale Fatih dönemi yapısıdır. 1877 yılı Mayıs ayında Selimiye, Beyrut ve Hüdavendigâr korvetleri tarafından Almanya’dan getirilen Krupp toplarıyla istihkâm edilen Yeni Kale günümüzde sembol olarak Körfez ağzındaki siluetini korumaktadır. İzmir’in daha önceki iki kalesi olan Kadifekale ve Ok Kalesi’nden sonra üçüncü kale olarak inşa edildiği için Yeni Kale adıyla anılan yapı “Kal’ai Bahir”, “Dışkale” ya da “Kastraki” adlarıyla da anılmıştır.
KAYNAK 1:”İzmir’i İzmir Yapan Adlar”
KAYNAK 2 : Geçmişten Günümüze BALÇOVA, Balçova Belediyesi, İzmir-1997, s.22 “İzmir Körfezi’nin Kilidü’l Bahiri : Sancakkalesi-Prof. Dr. Necmi Ülker
