MOLLA ARAP HAMAMI – TİRE / İZMİR
Yapı, Tire’nin 5 km kadar kuzeybatısında bulunan Cumhuriyet Mahallesi’nde, Molla Arap Mevkiinde yer almaktadır. Cami, medrese ve hamamdan oluşan Molla Arap Külliyesi’nin bir parçasıdır. Hamamın yaklaşık 25 – 30 m. Kadar güneydoğusunda Molla Arap Camii ve Medrese bulunmaktadır. İ. Aslanoğlu; cami, medrese, çarşı ve hamamdan oluşan bu külliyede, cami ve medrese dışındaki diğer yapıların tamamen yok olduğunu bildirmektedir. Üzerine inşa edilmiş ev ve cephelerindeki ilave inşaatlar nedeniyle daha önce varlığı fark edilmemiş olan hamamdan, ilk kez çalışmamda söz edilmektedir.
Molla arap Hamamı, bugün depo olarak kullanılmaktadır. Üzerini ve girişinin önünü, sonraki dönemlerde inşa edilmiş yapılar kapattığı için, uzaktan algılanması güçleşmektedir. Yapının, ortası kubbeli, enine dikdörtgen planlı ılıklığı, kare planlı iki halveti ve enine dikdörtgen planlı su deposu ile külhan bölümü sağlam kalabilmiştir.
Yapının duvarları moloz taş ile örülmüştür. Üst örtü, kubbe geçişleri, kemerler ve girişlerde tuğla kullanılmıştır.
Hamamın güneybatı cephesi arazinin eğimli olması nedeniyle toprak seviyesinin altında kalmaktadır. Kuzeybatı cephesinde yer alan su deposunun önüne ve üzerine ilave inşaatlar yapılmıştır. Kuzeydoğu cephesinde sonradan açılmış bir giriş ve küçük bir mekanın duvar izleri vardır. Güneydoğu cephesinin önünde, sonradan inşa edilmiş, sundurma çatılı bir mekan yer almaktadır.
Hamamın güneydoğu cephesinde yer aldığı anlaşılan soyunmalık mekanı yıkılmıştır. Bu mekanın güneybatı ve kuzeydoğu duvarlarının bir kısmı günümüze gelebilmiştir. Güneybatı duvarı, arazi eğiminin yaratacağı toprak kaymasını önlemek amacıyla kalın tutulmuştur. Bu duvar üzerinde kare kesşüitli, derince bir niş yer almaktadır. Soyunmalığın üst örtüsüne dair bir iz bulunmamaktadır. Soyunmalığın güneydoğu duvarının ortasında bir giriş açıklığı vardır.
TARİHLENDİRME
Molla Arap Külliyesi’ne ait yapılardan biri olan hamamın inşa kitabesi yoktur. İ. Aslanoğlu Molla Arap Camii ve Külliyesi’nin 897/1492 yılında II. Bayezid’in Molla Arap lakabı ile anılan Şeyhülislamı Zeynüddin Ali tarafından yaptırıldığını belirtmektedir.
A. Munis Armağan, II. Bayezid’in şeyhülislamı Molla Arap’ın cami, medrese ve hamamdan oluşan külliyesini, XVI. Yüzyıl Tire’sinde vakıf kümelenmesinin önemli örnekleri arasında sayar.
Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi’nde yer alan kayıtlarda, külliyenin inşa tarihi XV. Yüzyıl, banisi ise, II. Bayezid’in müftüsü, İzzettin Ali Arabi olarak belirtmektedir. Ancak herhangi bir kitabe ya da vakfiye kaydı bulunmamaktadır.
Y. Demiralp, II. Bayezid döneminde şeyhülislamlık yapmış Zeynüddin Ali Arabi adında bir şahsa rastlanmadığını, doğru ismin Alaaddin Ali Arabi olması gerektiğini belirtmektedir. Molla Arap lakabıyla tanınan Alaaddin Ali Arabî’nin 893/1488 tarihinde şeyhülislam olarak atandığı, 901/1496 tarihinde vefat ettiği bilinmektedir. Buna göre hamamın, banisinin ölüm tarihinden önce XV. Yüzyılın ikinci yarısında inşa edildiği söylenebilir. Yapının Anadolu Türk hamamlarında XV. Yüzyılda sıkça uygulanan, ortası kubbeli, enine dikdörtgen planlı, çifte halvetli hamamlar gurubuna girmesi de düşüncemizi desteklemektedir.
KAYNAK: TİR HAMAMLARI – CANAN ÇAKMAK
