ÜÇ OLUKLU ÇEŞME – MANİSA

Akhisar Caddesi üzerinde, 1529 Sokak kösesinde konumlandırılmıştır. Çeşme konumu itibariyle diğer çeşmelere göre şehir merkezinden uzak oluşu bakımından ilginçtir.

Bağımsız, tek cepheli, dikdörtgen prizma gövdeli çeşme, 422 cm. genişliğinde, 473 cm. yüksekliğinde ve 187 cm. derinliğindedir. Çeşmenin üzeri geriye eğimli çatı ile örtülüdür.

122 cm. derinliğinde ve 287 cm. genişliğinde sivri kemerli nişe sahip olan çeşmenin yan cepheleri ve arka cephesi sıvalıdır. Ön cephede, kemer üzengi noktasına kadar düzgün kesme taş kullanılırken, kemer köseliklerinde taş ve tuğla, kemerde ise sadece düzgün kesme tas malzeme kullanılmıştır. Ayrıca kemer 3 cm. kalınlığındaki bir sıra tuğla ile çevrelenmiştir.

Çeşme cephesi, kemer üzengi noktasından itibaren dikdörtgen şeklinde çökertilmiştir. Bu noktadan itibaren profilli taş bir silme ile cephe iki bölüme ayrılmıştır. Silmenin üzeri bir düz, bir ters olarak islenmiş palmet motifleri ile süslenmiştir. Çeşme nişi yan yüzlerinde karşılıklı kas kemerli birer niş yer almaktadır.

Diğer çeşmelerde niş içerisinde odaklanan bölüm olan ayna taşları bu çeşmede niş içerisinde yerleştirilmiş kitabe panolarının baskısı altındadır. Niş içerisinde 6 adet kitabe bulunmaktadır. Bunlardan üçü niş içerisini dolaşan silmenin üst kısmına, diğer üçü ise ayna taşlarının üst kısmına yerleştirilmişlerdir. Tüm kitabeler cel-i sülüs hatla yazılmıştır. En üstte, kemerli levha içerisinde “Kelime-i Tevhid” , onun altındaki levhada ise üstteki kartuş içerisinde “Besmele” diğer iki kartuş içerisinde de iki adet ayet yer almaktadır. Üçüncü kartuşun sol kösesine aynı formda iki küçük kartuş içerisinde “ Ketebe el fakir Mehmet Mevlevi” yazısı okunmaktadır. Kartuşların iç ve dış kısımları çok çanaklı çiçek, yapraklar ve kıvrım dallardan oluşan kabartma bir süsleme ile bezenmiştir. Silmenin hemen üst tarafındaki 220 cm. x 55 cm. boyutundaki diğer kitabe levhası da, üstteki kitabe gibi aynı formda kartuşlara sahiptir. Üstteki iki kartuşta “ Ayet-el Kürsi”, alttaki kartuşta ise çok yapraklı çiçekler arasına “İhlas Suresi” islenmiştir. Her üç kartuşta da harfler yer yer rumi motifleriyle hareketlendirilmişlerdir. Kartuşların köşesi çok yapraklı çiçek ve rumi motifleriyle bezenmiştir.

Ayna taslarının üzerilerinde yer alan kitabe levhalarından en sağdaki 53 cm. x 48 cm. boyutundadır. Silmelerle oluşturulmuş üç kartuşun yanları kas kemer seklinde sonlandırılmıştır. Kartuşlar içerisinde Arapça dua yer almaktadır.

Türkçesi şöyledir:

“Rahman ve Rahim olan Allah’ın adıyla

Ve ondan yardım isteriz.

Ey Allah’ım. Benim günahlarımı bağışlamanı isterim.

Lütfun ve kereminle benim iyiliklerimi kabul et”.

Ortadaki levha form olarak yanlardaki levhalarla benzerlik göstermesine rağmen, kartuşların yerleştiriliş düzeni açısından farklıdır. Burada yan yana iki kartuş üç sıra halinde, en altta ise bir uzun kartuş yerleştirilmiştir. Kitabede çeşmenin inşasına ilişkin bilgiler bulunmaktadır. Kitabenin metni ve transkripsiyonu şöyledir:

1-Taalallah zehi kudret müyesser kıldı itmaamın

Yapıldı çeşme-i ziba dihanından zülâl akdı

2- Lisan-ı hal ile der kim gel iç suyumdan ey tesne

Tebessüm eyleyüb lüle lebinden kand ü bal akdı

3- Binasın eyleyüb itmam didi saatçi tarihin

İç ayn-i tahirden müselsel lüleler akdı

4- Amele’l-fakir İbrahim es-saati gaferallahu

lehu ve livalideyh ve ahsenû lehûma ve ileyhi fi sene tis’in ve elf

En soldaki kitabe levhası form olarak en sağdaki levha ile benzerdir. Bu kitabe levhasında çeşmeyi kimin yaptırdığı yazılıdır. Kitabe metni ve Türkçesi şöyledir:

“Bu mübarek çeşmeyi Hacı Ali Oğlu Hacı Ahmet yaptırdı.

Allah onun ebeveynini bağışlasın. (Allah) Her ikisine, ona hayırla dua edene güzelliklerini lütfetsin”.

Çeşmeye ismini veren, niş içerisinde 55 cm. x 90 cm. boyutunda üç adet mermer ayna tası, form ve süsleme özellikleri bakımından benzer özelliklere sahiptir. Üstteki kitabe levhaları ile aynı hizada yerleştirilmişlerdir.

Çeşme birbirine benzer düzenlemeye sahip kazıma teknikli natüralist üslupta çiçeklerle bezenmiş üç adet ayna taşı ile de Manisa Çeşmeleri arasında özel bir yere sahiptir.

Solda yer alan ayna taşının dilimli tas kemerinin içi kabartma teknikli palmet şeklindeki bir kökten çıkan ve simetrik olarak iki yana çıkan natüralist üslupta kazınmış çiçeklerle bezenmiştir. Palmet kökten ortada bir büyük, iki yanda ortadakinden biraz daha küçük toplam üç adet üç taç yapraklı lale ve altı adet lale yaprağı çıktığı görülmektedir. İçleri kazınarak yivlendirilen lalelerden ortada bulunanının taç yaprakları arasından testere dişi yapraklarına kadar işlenmiş açmış bir güle sahip iki sap çıkmaktadır. Alttaki düzenleme dikkate alınmayıp, lale çiçeğinin üzerindeki bölüme bakılırsa, lalenin üzerinde bulunan gül bitkisi için vazo gibi tasarlandığı düşünülebilir. İki yandaki lalelerin uç kısımları ile güllerin arasında oluşan boş yüzey birer kabara ile hareketlendirilmiştir. Bu kabaralardan ortadaki saat yönünün tersine doğru döndürülen bir çarkıfelek motifi ile iki yandakiler ise yedi kollu bir yıldız ile dolgulandırılmıştır. Ayna taşının kemer köseliklerinde altta birer kabara üstte ise içi boş bırakılmış birer kitabe kartuşu bulunmaktadır.

Genel özellikleri bakımından diğer iki ayna taşı ile benzer özellikler taşıyan ortadaki ayna taşı kullanılan kabaraların sayısı ve çiçek çeşitliliği bakımından diğer ikisinden dikkat çekici bir görünüme sahiptir. Lüle üzerindeki palmet şeklindeki bir kökten sümbül, lale ve karanfil çiçeklerinin simetrik bir düzenleme ile aynayı hareketlendirmektedir. taşı kas kemeri iç kısmında, ortada bulunan kabaranın diğerlerinde olduğu gibi çarkıfelek motifli olduğu görülürken, diğer dördünün tahrip olması sebebiyle motifleri seçilememektedir. Kemerin üst kısmı iki yanında diğerlerinden daha küçük birer kabara ile kemer köseliklerinin iki yanında birer kabara bulunmaktadır. Kabaralar ile kartuşlar arasında kalan yüzeyde çeşme usta kitabesi okunmaktadır. Ayna tasının sağ kemer köşeliğinde “Amel-i El Fakir”, sol kemer köşeliğinde ise “İbrahim Saati” yazmaktadır.

Günümüzde işlevini sürdürmeyen çeşmenin yalağı niş genişliğince uzanmaktadır. Çeşmeyi, niş içerisinde yer alan kitabelere göre, H. 1090/M. 1679-80 senesinde Hacı Ali oğlu Hacı Ahmet yaptırmıştır. Yapının ustası İbrahim Saati’dir. Kitabeler ise Mehmet Mevlevi tarafından yazılmıştır.

KAYNAK: Sipil’den Manisa’ya Ab-ı Hayat Manisa Çeşmeleri