KUŞADASI KALE KAPISI EMİNE KADIN ÇEŞMESİ – AYDIN

EMİNE KADIN” SU VAKFİYESİ ÇEŞMESİ: ( Tayyare Caddesi. Bozkurt Sokak karşısı.)
(Bu adresteki eski çeşme 1957’den beri yok. Yenisi Kale Kapısı duvarında. Eski çeşme 400 yıla yakın yaştaydı. Çeşme “anıtsal yapı” olarak koruma altında ve 55 ada 58 parseldedir.
Bu çeşme ayrıca; Kale Kapısı Çeşmesi ve Faruk Bozkurt Hayratı olarak bilinir.)
2005 yılı başında restore edilmiştir.
1957’den beri Kale Kapısı’nın deniz cephesine yaslı olan yeni çeşmenin üzerinde bulunan iki yazıt şöyledir:
1) Kamuoyu tarafından en az bilinen adı; Arapça yazıtında yazılanlardır. Bu yazıt çeşmenin ilk yerinde iken değişik ve daha uzun biçimde vardı. Çeşmenin Arapça kitabesinde;
” Hayırlar ve Güzel İşler Sahibi Emine Kadın Hayratı. 1222″ ( 1806- 1807)” yazmaktadır.
Yukarıda Türkçeleştirilmiş yazının eski Türkçe anlamı; “Sahib- ül Hayrat ve’l Hasenat Emine Hatun Hayratıdır” biçimindedir.
2) Türkçe yazıtta ise; ” Merhum Faruk Bozkurt Hayratıdır.14 Nisan 1951” yazmaktadır.
(1957 yılında bu caddedeki orta dükkanlar yıkıldıktan sonra çeşmenin kale kapısı duvarına Faruk Bozkurt mirasçıları tarafından yaptırıldığı bilinir. Ve F. Bozkurt’un ölüm yıldönümü olan 1951 çeşme kitabesine yazılır.)
Yaşayan tarihlerimizin hemen hepsi, bu çeşmeyi Kale Kapısı duvarı öncesi Bozkurt Sokak karşısında tanımlamaktadırlar.
3) Bize göre çeşmenin, bu tarihlerden daha eski bir yazıtı daha bulunmaktadır. Bu yazıt da 1715 tarihlidir.
Çeşmeyle ilgili biraz geniş bir bilgi vererek bu konuyu açalım…
Bu çeşme; Kale İçi Camii’ne giden cazibeli su hattı üzerindeydi. Kaleiçi Camii külliye olarak Öksüz Mehmet Paşa tarafından 1618’lerde yaptırılırken, kentte cazibeli su yoktu. Cami ve külliyenin harcı karılırken su, 7 Eylül Sokak üzerinde bulunan Müftü Evi Kuyusu’dan alınmıştı. Cazibeli su kente getirildiğinde, Su Vakfiyesi (ya da kentin Su İşleri İdaresi) tarihi hat üzerinde birçok çeşme yaptırmıştı. Bu çeşme de o dönemde yaptırılmıştı.
Kısacası, çeşme 1618’lerde yapılmıştı. Ve bu dönemde çeşme üstünde hiçbir yazıt bulunmuyordu demeliyiz.
Bu tarihten yaklaşık 100 yıl sonra, “ Muhammed Ağa Kerimesi (kızı) Emine (Kadın) Hanım” çeşmeyi kendi adına hayrat olarak onarttı. Ve çeşme aynasına da şu kitabeyi koydurttu:
“Sahib-ül Hayrat ve’l Hasenat. Muhammed Ağa Kerimesi Emine Kadın Hayratıdır.1715”
Arkeolog Mustafa Kenan Özkan’ın;
“Hangi çeşmeye ait olduğunu” bilmediği ve “Kuşadası Belediyesi’nde” var olduğunu belirttiği 1715 tarihli “Muhammed Ağa kerimesi Emine Hanım-1715” kitabesi bu çeşmeye aittir diyoruz.
1715 tarihinde Emine Hanım tarafından hayrat olarak onartılan eski çeşme; şimdiki Kale Kapısı’na yapışık çeşmenin sağında idi.Ve kente getirilen tarihi su hattı hemen arkasından geçiyordu. Çeşme caddeye (o zamanki çarşıya) bakıyordu.1806’da ise çeşme Bozkurt Sokak karşındaki sıra dükkanların arasına yerleştirildi. Burada yeniden yapılan çeşmenin üzerine; Emine Kadın yakınları tarafından daha bir kısaltılmış yeni bir kitabe yazıldı. Çünkü bu tarihten çok çok önceleri Emine Kadın ölmüştü. Eğer çeşme ilk yerinde dursaydı, 1715 tarihli ve uzun yazılı kitabesini üzerinde görecektik.
Konu ile ilgili Belediye (Adalızade) Mezarlığı’nda inceleme yaptık. Mezarlık girişinin sağında dizilmiş Arapça yazıtlı bazı mezar taşlarını okuttuk.
“Osman Ağazade’lerin kızlarından birini alan Muhammed Ağa’nın 1191 (1775)’de öldüğünü gördük. Osman Ağazade’lerin kızının adı belirtilmemiş. Muhammed Ağa’nın eşi Hatice Kadın’ın 1764’de öldüğünü tespit ettik. Hatice Kadın “Osman Ağazadeler” sülalesinden midir bilinmez. Ve Emine’nin bu kadından mı olduğu da belirsizdir. Ama Emine’nin; ya 1715’de kendi adına hayrat yaptıracak kadar orta yaşta olması; ya da doğumda- genç yaşta ölmüş olması gibi olasılıklar gündemdedir.
Kentin böylesi önemli bir merkezinde 1806’dan önce içilir su bulunmaması olanaksızdır.
1806- 1807’de bu çeşme “Emine Hanım” yakınları tarafından hayrat olarak onartılmıştı.
Bazı yaşayan tarihlerimizin anlatımlarına göre, Kale Kapısı’na yaslı şimdiki çeşmenin batı tarafında daha eski bir çeşme vardı. “Hayırlar ve güzel işler sahibi Emine Kadın”; şimdiki Kale Kapısı batısındaki çeşmeyi eski yerinden hayrat yaptırdığı bu alana taşıtmış; böyle bir taşıma sonrası da çeşme aynasına adını yazdırmıştı.
Birçok kişi doğrulamasa da bazıları, Kale Kapısı duvarına yaslı şimdiki çeşmenin sağ tarafında ve bir iki metre ileride “kuru bir çeşme ve lahit”ten söz etmektedir. Bu alan şimdi olduğu gibi geçiş yeri ( o zamanlar caddeden küçük bir girinti idi) değildi. Ama sonra Kale Kapısı merdiveni yanından dar bir geçiş açıldı. Ve çeşme 1800 başında geçişi engellediğinden, “Emine Kadın Hayratı” olarak Bozkurt Sokak karşısına taşınmış oldu.
KAYNAK: KUYETAD (KUŞADASI YEREL TARİH ARAŞTIRA)