KAVAL (MÜBAREKOĞLU ) ÇEŞMESİ – MANİSA

Manisa Merkez Mutlu Mahallesi 3601 Sokak ile 3604 Sokak’ın (Kaval Çeşme Sokak) kesiştiği köşede yer almaktadır. Çeşme Mübarekoğlu Çeşmesi olarak da adlandırılmaktadır.

Daha eski zamanda bir evin duvarına yaslanmış şekilde iken, etrafındaki evlerin kaldırılmasıyla bağımsız bir görünüm kazanmıştır. İsmini günümüzde mevcut olmayan Kaval Mescit’ten alan çeşmenin cephelerinde kullanılan malzemeler, ilk yapıldığı zamanda etrafında herhangi bir yapı bulunmadığı izlenimini vermektedir.

Bağımsız, tek cepheli, sivri kemerli, dikdörtgen planlı ve yatay dikdörtgen prizma gövdeli çeşme, 385 cm. genişliğinde, 215 cm. eninde ve 355 cm. yüksekliğindedir. Çeşmenin üzeri düz bir tavanla örtülmüştür.

Çeşmenin doğu ve batı yan duvarlarında bir sıra kaba yonu taş, yer yer bir ya da iki sıra tuğla-taş almaşıklığı vardır. Kaba yonu taşlar yer yer yatay ve dikey yerleştirilmiş birer tuğla ile kasetlenmiştir. Yatay tuğlalar 32 cm. x 21,5 cm. x 4 cm. boyutlarında, dikey tuğlalar ise 17 cm. uzunluğunda ve 4 cm. kalınlığındadır. Çeşmenin arka duvarı kullanılan malzeme bakımından diğer cephelerden farklılık gösterir. Moloz taş ve kaba yonu taşın kullanıldığı cephede, hazne kısmı sıvanarak belirginleştirilmiştir. Ayrıca cephe üst seviyesinde düzgün kesme taş söveli, basık kemerli, 6 cm. kalınlığında tuğlalar ile kapatılmış hazne kontrol penceresi yer almaktadır. Bu pencere sonradan cepheye bitişik inşa edilmiş konuttan dolayı kapatılmış olmalıdır. Doğu duvarının ortasında 47 cm. genişliğinde, 57 cm. derinliğinde basık kemerli bir niş vardır. Niş kemerini oluşturan tuğlalar 6 cm. kalınlığındadır. Bu tuğlaların boyutlarının farklılığı bu cepheye eklenmiş bir konut için bu nişin açılmış olabileceğini de akla getirmektedir.

Çeşmenin ön cephesinde 40 cm. derinliğindeki nişi örten sivri kemer, düzgün kesme taslardan yapılmıştır.

Profilli mermer konsollara oturan sivri kemer, 4 sıra tuğladan oluşan bir kemer dizisi ile çevrelenmektedir. Ana nişin kemer üzengi noktaları hizasından başlayan düz bir silme, kemer köselikleri ve kemerin çevresini kuşatmaktadır. Kemer 50 x 100 cm yüzeyine göre 1 cm. içerlek olarak düzenlenen silmelerin kuşattığı alanda 30 cm. uzunluğunda ve 3 cm. kalınlığında tuğlalar ile kare süsleme bölümleri oluşturulmuştur. Daha küçük boyutlu tuğlalar ile bu kare alan dört eşit bölüme ayrılmış, her bölümün içine tuğlaların bir yatay, bir dikey “T” seklinde konulmasıyla kemer köşelikleri doldurulmuştur.

Bu bölümdeki derzler yakın zamanda betonarme sıva ile sağlamlaştırılmıştır. Kemer kilit tasının hemen üzerinde sonradan buraya yerleştirilmiş iki satırlık mermer kitabe levhası yer almaktadır.

Yatay dikdörtgen formlu kitabe levhası ters “Z” lerle oluşturulan yatay bir zencirek motifiyle iki bölüme ayrılarak içerisine sülüs hatla yazılar işlenmiştir. Kitabeye dikkatlice bakıldığında harf aralarına palmet ve rumi motiflerinin yerleştirildiği görülmektedir.

Çeşme cephesi üç sıra tuğladan oluşan hafif çıkıntılı bir saçakla sonlanmaktadır. Çeşme nişinin iki kenarında, kemere yaslanmış, mermer kaplamalı sekiler üzerinde yükselen, profilli kaide ve baslıkları olan birer mermer plaster yer almaktadır. Pilasterlerin başlıkları arasında profilli bir silme uzanmaktadır.

Silmenin hemen üzerindeki niş alınlığı betonarme harç ile 6 cm. kalınlığındaki tuğlalardan örülmüştür. Bu bölümün ortasına 56 cm. genişliğinde bir hazne kontrol penceresi açılmıştır. Pilasterler arasındaki mermer ayna tasında iki adet lüle deliği mevcuttur. Ayna taşının hemen üzerinde, günümüzde tahrip olmuş, yüzeysel kazınmış dilimli bir kemer içerisinde, “Maşallah, tamiri sene 1301” yazısı okunulabilen bir onarım kitabesi yer almaktadır.

Bu kitabeye göre çeşme, M. 1885-1886 yıllarında onarılmıştır. Çeşme aynasında kullanılan ve çeşmenin yapıldığı dönemin özelliklerini yansıtmayan mermer malzemeler, bu dönemde yapılan onarımda eklenmiş olmalıdır. Niş dip duvarı üzerindeki tuğlalar ise çeşmenin daha geç bir dönemde tekrar onarıldığının izlerini taşır. Burada kullanılan tuğlalar ile kemerli hazne kontrol penceresi açılmış olmalıdır.

Yapı bugün, sivri kemeri tepe noktasındaki mermer kitabesine göre tarihlendirilmektedir.

Kitabenin transkripsiyonu söyledir :

1- El-fakiru’l -Hakir Mehmet Aga Allahu Kadir vel habir alel

ameli ….minessehadeti habirü’l mülk?

2-Sâhibü’l-hayrât Hacı Mehmed bin Hacı Mübarek ve Hacı

Yakub bin Hacı Ýbrahim fi ahir el sehr-i muharrem fi sene hamsin ve semanin ve semanemie

Bu kitabeye göre çeşme, Muharrem 885/Mart-Nisan

1480 yılında Mübarekoglu Hacı Mehmet ve İbrahimoglu

Hacı Yakub tarafından inşa ettirilmiştir. Niş ortasındaki kitabeye göre de 1885-86 yıllarında onarılmıştır.

KAYNAK: Sipil’den Manisa’ya Ab-ı Hayat Manisa Çeşmeleri