ENDERUN KÜTÜPHANESİ ÇEŞMESİ – TOPKAPI SARAYI – İSTANBUL

 Topkapı Sarayının III. Avlusunda bulunan bu güzel çeşme III. Ahmed tarafından hicri 1131, miladi 1710 yılında yaptırılmıştır. Yine III. Ahmed tarafından yaptırılan Enderun Kütüphanesinin bitişiğindedir.

   Üç bölümlü olarak tasarlanan çeşme, yoğun bir bezemeye sahip. Tam bir Lâle Devri eseri. Üst kısmında bir tepelikle sivrilen, kenarları dalgalı, iç kısmı kıvrık dallar ve bitkisel motiflerle süslü alınlık görülüyor. Alınlığın alt kısmında dört bölümden oluşan iki satırlık kitabesi mevcut.

  Cumhuriyet döneminde 1924-1999 yılları arasında birkaç kez onarılan yapı, en son 2014-2018 yılları arasında restore edilmiştir.

    Çeşme III. Ahmed’in Topkapı Sarayı üçüncü avlu içinde yaptırdığı kütüphanenin giriş kapısı önündedir. Yapımında, kütüphane binasına gösterilen özenin aynısı gösterilmiş olup tasarımı, kullanılan malzeme ve süslemeleriyle kendisinden önce ve sonra gelen örneklerden ayrılmaktadır. Çeşme ve kütüphanenin bulunduğu konum göz önüne alınarak her iki yapının mimari tasarımı birlikte değerlendirildiğinde, çeşmenin bir ihtiyacı karşılamanın ötesinde dekoratif işlevi olduğu açıktır. Günümüzde ayna taşı kırmızı zemin üstüne sarıçiçek süslemeleri ile kaplı olup bunun üstünde bir mihrabı andıran nişinin etrafı da yeşil ve kırmızı renkli süslemelerle doludur. Önünde az rastlanan türden yuvarlak ve taraklı bir suyalağı ve onun her iki yanında ufak birer suyalağı bulunan iki küçük çeşmesi daha vardır. Bunların da musluklarının bulunduğu, bir nevi ayna taşı sayılabilecek mermerleri renkli motiflerle süslüdür. Kitabenin bulunduğu alınlık yukarı doğru bombelerle sivrilen bir üçgen şeklindedir. Tepesinde sorguç veya âlem gibi bir tepelik bulunur.

  Ön yüzdeki dört beyitlik kitabenin şairi Lebib’dir. Tarih beyti tamiyeli tarih olup “beş vaktine zamm” tamiyesi gereği dizenin ebcede göre toplamına 5 eklenerek 1131 tarihi bulunur. Manzumenin şairini tespit şu aşamada mümkün değil, çünkü aynı dönemde yaşamış birden çok Lebib mahlaslı şair bulunuyor. Bazı çalışmalarda Lebib mahlasını kullanan Şeyh Seyyid Mahmud Efendi’nin (ö. 1149/1737) şiiri kaleme aldığı kaynak belirtilmeden ifade edilmekle birlikte bu bilgiden şimdilik emin olamıyoruz.

Sordum ol âb-ı latifi çeşmeden

Hâl dille dedi kim Hân Ahmed’in

Hayrıyım hem ecriyim mahşerde Hakk

Ecrin i‘tâ eyleye ol emcedin

‘Ayn-ı ‘ibretle nazar kıl ey Lebib

Bâ‘is-i gufrânına ol erşedin

Eyle bu târihi beş vaktine zamm

Abdest al sünnetiyle Ahmed’in 1131

Çeşmenin kütüphaneye bakan arka tarafında

Hasbüke târîhen limâ şifâun ve rahme aç besmeleyle iç suyu

Kaynak: Ill. Ahmed Devri İstanbul Çeşmeleri

Fotoğraflar: Mustafa Gürelli