YEŞİL CAMİİ – KÜTAHYA

Kücük hamamdan eski hükümet konağına giderken yol üzerinde kösede bulunan yeşil cami 1321 hicri 1905-6 m. yılında zamanın mutasarrıfı Ahmed Fuad paşa tarafından yaptırılmıştır. Yeşil cami bulunduğu yerde eskiden ahşap bir mescid varmış. Kütahya mütesellimi Recep Ağa tarafından yaptırılan bu mescidin 1101 hicri yılından önce yapıldığı zira recep ağanın bu tarihten önce vazife gördüğü evraklarda yazılıdır. Mescidin harab olması sebebiyle 1163-64 hicri yılında Anadolu valisi Yahya Paşa ahşap ve fevkani olarak yeniden ve genişleterek(mücedden ve tevsian)yapılmış .Yanına da sıbyan mektebi(ilkokul) ilave edilmiştir..Cami ve mekteb harab olduğundan Kütahya valisi Melek Ahmed Paşa oğlu Osman paşanın hazinedarı Feyzullah Ağa tarafından 1225 h 1809 m. yılında tamir ettirilmiş ve sıbyan mektebine de bir muallim tayin edilmiştir. Daha sonra Seyyid Ömer medresesi müderrisi Ahmed Edip Efendi caminin altındaki arsasına iki dükkan üç mağaza yaptırmış ve camiye vakfetmiştir.(1240 h 1824 m)bu vakfın caminin daha sonra bir yangında yanmış 1270 h 1858 m de yine ahşap olarak bina edilmiştir. Cami’nin bundan sonra yine bir yangın sonunda yandığı ve halkın yardımlarıyla 1275 h. 1859 m. yılında yine ahşap olarak yapıldığı tahta üzerine yazlı iki kitabeden anlaşılmaktadır. önce recep ağa mescidi diye anılan bu mabed bu kitabelerde yeşil cami olarak isimlendirilmiştir. Bu iki kitabenin son beyitleri:

didim tarih-i tam ahsen-i hak’ka hamdolsun

yapıldı layıkından pek yeşil cami’ tam oldu

1275 hicri rıza sol cevher-i harfile tarihin beyan etti

küsad olmuş Yeşil Cami murabba şeklinde

es’el 1275 hicri 1858-59 miladi

Kapı üstündeki kitabede aşağıdaki mısralar yazılıdır.

 cihanbar-ı muzaffer hazreti sultan hamid hanın

uluvv-ühimmetiyle kesb-i ümran eyledi

her yer anın feyz-ı amim-ı lutfuna ıdrak icun

elhak ulü-l ebsara car-ı etraffa bin medd-i nazar ister

huda eyyamı ikbalini efzün ide

ayni lısan-ı ümmete olsun duası

ta ebed ziver felüb tarih-i cevher dir

buna cennetten an sahabi kütahya şehrine revnak feva

bu mabed-i esher 1321 h 1905 m

Bu günkü haliyle gördüğümüz yeşil cami 1321 h senesinden Kütahya mutasarrıfı olan Ahmed Fuad Paşa tarafından ve hayırsever hemşerilerimizin de yardımlarıyla, cami’nin mimarının da bizzat Fuad Paşa olduğu bilinir. Cami’nin tezyinatının da o zaman Kütahya’da ikamete me’mur olan saray ressamlarından ressam Rıza bey tarafından yapılığı ifadeleri ve kaynaklarca te’yid edilmektedir. Kubbe kasnağının üstünde 8 pencerenin hizaları işlemeleri olarak ayrılmış olarak, mihrabın hizasında besmele ile başlayan ayet-el kursi 7 kısımda tamamlanmış ve 8. bölümde ‘’bi hürmet –ı seyyid –el mürselin vel hamdü lillahi rabbıl alemın sülüs yazı ile ve açık gri renkte yazılmış. Geniş bir şerit üzerine yazılan bu hat’tın üstüne altın yaldızlarla ve küfi harflere ‘’la ikrahe fiddin’’ve diger ayetler 8 bölümde yazılmıştır. Gene ayet-el kursi yazısı üzerine bu sefer kırmızı sülüs ile daha ince olarak ‘’es-seref-ü nurullah ‘’ diye başlayan ve her bölümde (allahümme) lerle başlayan 8 ayrı dua fevkalade bir san’atla yazılmıştır. Korkulukların bulunduğu mahalle merdivenden çıkılan yerde de 1321 (h)tarihi yazılıdır. Kubbenin altında ve caminin giriş kapısının üstündeki kemer üstüne çok zarif kabartma işlemeli hilalin ortasında tarikatların alemi olan 7 adet tac-ı şerif olmak üzere 14 tarikat temsil edilmiştir. Bu hilallerin geniş olan kısmında batı tarafındaki nde besmele ve doğu tarafındakinde de’’inna fetahna leke fethan mübina ‘’ayeti küfi yazı ile ve altın yaldızlarla yazılmıştır. Kıble duvarında mihrabın üstünde mihrab ayeti ve mihrabın etrafını süsleyen muhteşem tezyinatın üstünde ‘’Allah Muhammed’’ile sağ pencerenin üstünde ‘’Ebubekir’’sol pencerenin üstünde’’Ömer’’batı duvarında ‘’Osman ve Hasan’’doğu duvarında ‘’Ali’’ve Hüseyin r.anhüm ecmain Hazretlerinin isimleri mevcuttur. Kubbeli bir daire üzerinde yapraklar ve Çiçeklerle bezenmiş zemin üzerine kabartma altın yaldızlar yazılmıştır.

Mihrab çok özel hazırlanmış ve bir metre genişliğinde ve dalgalı yaprak uçlarını andıran bir kompozisyonla ve kelimelerle ifade edilemeyecek güzellikte motiflerle süslenmiştir. Minber de çok orijinal bir şekilde tezyin edilmiştir. Kubbeye bağlı olan avize de zamanının hususiyetlerinin aktaran bir şaheserdir. Cami kare plan üzerinde yapılmış olup duvarlar ve pencere kenarları yontma taştan yükseltilmiş ve sekizgen kasnak üzerine kubbe oturtulmuştur. Gerek ana kubbe gerekse giriş kapısı önündeki mermer direkler üzerine otutturulmuş olan küçük kubbe kurşun kaplıdır. 2008 yılında yapılan tadilatta camekan yapılmıştır. Minare 12 köşeli olarak merhum Ahmet minareci tarafından yapılmış olup şerefesinin üstü kapalı ve arap sitilindedir. Cami’nin doğusunda üç ve diğer duvarlarında ikişer pencere vardır. Cami’nin kuzey batı köşesinde mahfile çıkılan ahşap ve yağlı boya ile müzeyyen burma bir merdiven orijinaldir. Genişliği 3.60 m olan bu mahfilin de altı yağlı boya motifler ve yıldızlarla bezenmiştir. 24 basamaklı çıkılan bu mahfilden minareye ve kubbe kasnağının içinde demir parmaklı kısma çıkılır. 2007-2008 yılında vakıflar bölge müdürlüğü tarafından orijinalliği bozulmadan genel tadilat yapılmıştır.

Kaynaklar

1-Kütahya şehri İ.Hakkı Uzunçarşılı

2-Kütaya Camileri Hamza Güner

3-Kütahya’da eski eserler Mustafa Yeşil

4-Kütahya 100 yıl Ara Altun 1323 h. 1907 m.

Fotoğraflar: Mustafa Gürelli