IRLAMAZ KÖYÜ CAMİ – TURGUTLU – MANİSA
Manisa İli Turgutlu İlçesi’ne bağlı Irlamaz Köyü, ilçe merkezinin yaklaşık 4 km güneyinde yer almaktadır.
Köy merkezinde yer alan ve bir avlu içerisinde bulunan cami, kare planlı bir harim, harimin kuzeyindeki son cemaat yeri ve kuzeydoğusundaki minareden oluşmaktadır. Yapının güneybatısını bir hazire çevrelemektedir. Haziredeki tüm taşlar yakın bir geçmişte betonla sabitlenmiştir.
Yapının inşa kitabesi bulunmamaktadır. Ancak minare giriş açıklığı üzerinde bir kitabe mevcuttur. Kitabenin metni ve okunuşu şöyledir:
پينار ذاده حاجي احمد اغانك عفيفه زوجه سي عاشه ملا
بو جامع شريفه پك شرفلي اسا سندن بر مناره ايتدي انشا
ازان احمديدن قلب اسلام اولور خندان صالاتي ايلر ايفا ١٣٢٠
Pınar-zade Hacı Ahmed Ağa’nın Afife zevcesi Ayşe Molla Bu cami–i şerife pek şerefli esasından bir minare etti inşa
Ezan-ı Ahmediden kalb-i İslam olur handan salatı eyler ifa 1320
Kitabeden minarenin 1320/1902-03 yılında Pınarzade Hacı Ahmed Ağa’nın zevcesi Ayşe Molla tarafından inşa ettirildiği anlaşılmaktadır. Cami haziresinde yer alan mezar taşları da Pınarzade ailesine aittir. Hazirede 1307/1890 ile 1325/1908 yılları arasına tarihli beş mezar taşı dikkati çekmektedir. Tüm bu verilerin yanı sıra, plan tipi ve süslemelerini de dikkate alarak camiyi minarenin inşasından hemen önceye XIX. yüzyılın ikinci yarısına tarihlemek mümkündür.
Duvarlar tamamen sıvalı olduğundan yapının inşa malzemesi algılanamamaktadır. Üzeri kırma çatıyla örtülü ve kiremit kaplıdır. Tuğla üzerine sıvayla oluşturulmuş iki sıra düz silmeli saçak, yapıyı çepeçevre dolanmaktadır.
Doğu, batı ve güney cephesinde altta ve üstte ikişer pencere açıklığı bulunmaktadır . Alt pencere açıklıkları taş söveli ve yuvarlak kemerlidir. Pencerelerin belirgin kilit taşları üzerinde taş kabartma birer ay yıldız motifi dikkati çekmektedir.
Caminin kuzeydoğu köşesine bitişik durumdaki minare, kare kaideli ve silindirik gövdelidir. Tek şerefeli olan minare tümüyle sıvalıdır. Minare gövdesi üzerinde sonradan sıva ile oluşturulmuş baklava desenleri dikkati çekmektedir. Şerefenin alt kesimi dört sıra kirpi saçakla dolgulandırılmıştır. Üzeri konik bir külahla örtülüdür ve külahın üzerinde bir alem bulunmaktadır. Minareye giriş, batısındaki yuvarlak kemerli bir açıklıktan sağlanmaktadır. Minare giriş açıklığının üzerinde bir inşa kitabesi mevcuttur.
Harimin kuzeyinde iki basamaklı bir merdivenle çıkılan bir son cemaat yeri bulunmaktadır. Düz ahşap tavanlı bu bölüm, birbirlerine Bursa kemerleriyle bağlanan dairesel kesitli beş destekle taşınmaktadır. Kısmen müdahale görmüş olan desteklerin içleri ahşaptır.
Kare planlı harim ahşap tavanla örtülüdür. Kuzeydeki kadınlar mahfilinin üst bölümü dışında harimin güneyi kasetlenerek altı parçaya ayrılmıştır. Merkezde, dört sütuna oturan ahşaptan küçük bir kubbeye yer verilmiştir. Kubbenin ortasında alçı kabartma yapraklardan oluşan dairesel bir göbek yer almaktadır. Kubbe içi yine alçı kabartma küçük çiçek motifleri ile bezelidir.
Kubbeyi taşıyan dört ahşap sütun sıvanıp boyanarak mermer görünümü kazandırılmıştır. Güneydeki sütun başlıkları kompozit şekillidir. Kuzeyde ise alttakiler akant yaprağı şeklinde iken üsttekiler basit dikdörtgen forma sahiptir.
Harimin kuzey kesiminde iki ahşap destekle taşınan bir kadınlar mahfili mevcuttur. Mahfilin ortasında harime doğru çıkıntı yapan bir balkoncuk bulunmaktadır. Kadınlar mahfiline çıkış, harimin kuzeybatısındaki ahşap merdivenle sağlanmaktadır.
Alçı süslemenin yoğun olarak kullanıldığı yarım daire profilli mihrap nişi, çeyrek küre şekilli bir kavsarayla örtülüdür Niş, alçıdan püsküllü birer kordonla iki yana çekilmiş bir perde motifiyle süslenmiştir.
Yazı panolarının da yine yakın bir geçmişte üzerinden geçilerek yenilendiği anlaşılmaktadır. Mihrap üzerinde bulunan yazı panosunda 1320/1902-03 tarihi dikkati çekmektedir. Bu tarih minarenin yapılış tarihi ile aynıdır. Muhtemelen caminin günümüzdeki yazı panoları ve süslemeleri de aynı yıl içerisinde tamamlanmıştır.
Harimin güneydoğu köşesinde dört basamakla çıkılan ahşap parmaklıklı bir vaaz kürsüsü dikkati çekmektedir.
Mihraba oranla oldukça sade tutulmuş olan minber ahşaptır ve tümüyle yağlı boya ile boyanmıştır . Aynalık ve korkuluklarında altın yaldızlı küçük ahşap kabaralar yer almaktadır. Minber girişinin tepeliğinde de küçük kabaralar ve ortada bir ay yıldız motifi dikkati çekmektedir.
Irlamaz Köyü Camii’nin bir başka dikkat çekici özelliği, harim ve özellikle mihrapta karşımıza çıkan yoğun alçı süslemeleridir.
Irlamaz Köyü Camii’nde de dış cephenin sadeliği iç mekan ile tam bir tezat oluşturmaktadır.
Alçının kolaylıkla işlenebilen yumuşak bir malzeme olması, birçok yapıda süsleme unsuru olarak kullanılmasını sağlamıştır.
Irlamaz Köyü Camii’nde mihrap nişi içine asılmış alçıdan üzeri boyalı perde motifi, mihrabın iki yanında yer alan sütunlar, sütunların taşıdığı alçı kabartma bitkisel şeritlerle bezeli saçak, saçağın iki yanına yerleştirilmiş vazolar ve kıvrım dalların birleştirilmesiyle meydana getirilmiş üçgen alınlıktan oluşan mihrabın güzel bir desenidir.
Irlamaz Köyü Camii pencere açıklıkları ve giriş açıklığının kemer kilit taşı üzerinde kabartma şekilli bir ay-yıldız motifi bulunmaktadır.
Irlamaz Köyü Camiide gerek ahşap kubbeli üst örtüsü gerekse yoğun Barok karakterli alçı süslemeleri ile Anadolu Türk sanatında batılılaşma dönemi olarak adlandırılan dönemin güzel bir örneği olarak varlığını korumaktadır.
KAYNAK: Cengiz Gürbıyık (Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi )
