FATMA TUTU HATUN KÜLLİYESİ – TOPHİSAR KÖYÜ – KARACABEY – BURSA

Karacabey’den Bandırma’ya giden ana yoldan, Karacabey’e 1-1 km. mesafede güneydoğuya ayrılan yol, 4 km. sonunda Tophisar köyüne ulaşır.
Köye yaklaşık 3 km. uzaklıktaki küçük bir tepenin üzerinde Ortaçağa ait bir kale, tepenin kuzeybatı yamacında dört yapıdan oluşan bir külliye yer alır.
Külliyenin en iyi durumdaki yapısı kubbeli iki mekândan oluşan 1 no.lu yapıdır; bu yapı bir türbe veya tekkedir.
Güneydoğusundaki 2 no. lu yapı, kalıntılara göre muhtemelen kubbeli mekânlara sahip bir imaretti. Güneybatıdaki minare külliyetinin camisinden günümüze gelebilen tek buluntudur.
Güneyde ise temelleri belirgin ve halk tarafından hamam olarak nitelendirilen yapı vardır.
Bugünkü köy, yaslılardan alman bilgiye göre 1293 H./1877-78 M. yılında muhacirler tarafından kurulmuştur; eski yerleşme muhtemelen kale çevresindeydi. ikisi köyde ve diğer ikisi Bursa Arkeoloji müzesinde muhafaza edilen dört kitabe M.S. I. ve 3 yüz yıllar araştırma tarihlenmiştir.
Külliyenin içinde devşirme olarak kullanılmış sütunlar, ayrıca minare kaidesinin eski fotoğraflarında görülen mermerden yapılmış, yarım sütuncelerle genişletilmiş. Küçük payeler, yerleşmenin Hristiyanlık dönemine ait belgeleridir. Payeler, başlık tiplerine göre 5./6. yüzyıllara tarihlenebilinir.
Kalenin kuzeybatısında yer alan külliyenin bugün kitabesi yoktur. Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi’nde tespit ettiğimiz 1220 H./1805 M. tarihli bir nüfuz kaydı Tophisar kôyùnde «Hacı Ali Bey zevcesi Fatma Tuti ibneti Abdullah camii» adını vermektedir .
Tarihi kişiliğini aydınlatamadığımız Fatma Hatun’un eşi Ali Bey, muhtemelen 14. yüzyılın sonlarında Karasi (Balıkesir) Subaşısı olan Eyne Bey’in kardeşidir ve adı Eyne Bey’in 804 H./1401 M. tarihli vakfiyesinde «Alaùddin Ali» şeklinde zikredilmektedir. Tophisar köyü ve Eyne Bey arasındaki bağlantı 1394 tarihli Issız Han’la ilgili Tapu defterleri kayıtlarından ortaya çıkmıştır. Eyne Bey inşa ettirdiği hanın bakımı ve işletilmesi için çeşitli mülk ve arazisi arasında Tophisar köyünü de vakfetmiştir. İmaret, tekke, hamam ve cami yapılan ile bir tarikat kuruluşu olduğu anlaşılan külliye, Eyne Bey’in yaşamı dikkate alındığında daha doğru yorumlanabilir. Yıldırım Bayezid’in Bursa’da İshakî (Kazeruni) dervişleri için yaptırdığı Ebu ishak zaviyesinin 802 H./1400 M. tarihli vakfiyesinde şahitler arasında «Vezir Eyne Bey Subaşı» ın imzası vardır. Ayrıca Eyne Bey’in kendi vakfiyesinde Balıkesir’de bugün var olmayan bir zaviye-i şerif» yaptırdığı belirtilir. İshakî tarikatine mensup ve Vezir rütbesi taşıyan bu zat ve kardeşi Ali Bey’in, ayrıca Tophisar külliyesinin banisi Fatma Hatun’un yaşamları arşiv çalışmaları ile aydınlatıldığı takdirde, Tophisar’daki bu önemli kuruluşu kesin tarihlendirmek mümkün olacaktır. Bu günkü veriler ve mimari analiz, yapıların 14. yüzyıl sonları ile 15. yüzyıl başarında inşa edildiğine işaret etmektedir.
KAYNAK: S. YILDIZ ÔTÛKEN