ZAFER (UTKU) ANITI – AFYON

Afyon Zafer Anıtı bugün Belediye binasının karşısındaki parkın içinde bulunmaktadır. Diğer bir tanımlamayla anıt, Afyon kalesinin eteğindedir. Arka yüzü kaleye, ön yüzü ise şehre dönüktür. Anıt bu noktaya dikildikten sonra topografyaya da uygun olarak anıtı içine alacak bir park düzenlemesi yapılmıştır. Park iki kademeli (setli)dir. Kaide ve heykelin bulunduğu kısım yukarıda kalmaktadır. Burada, bir düzlük oluşturularak halkın, anıtın çevresinde dolaşması sağlanmıştır. İkinci kısım, birinci kısımdan daha alçak seviyededir. Kaidenin bulunduğu aks üzerinde bir havuz ile iki yanında yukarı kısma çıkışı sağlayan merdivenlerden oluşmaktadır.

Afyon Zafer Anıtı‘nın dikildiği yerin tarihi bir önemi vardır. Bugün belediye ve valilik binalarının bulunduğu yerde o dönemde mevcut bina Atatürk ve silah arkadaşları tarafından karagah olarak kullanılmıştır. Bu odada, 1922 Ağustos’unda gerçekleşen Dumlupınar Savaşı / Başkumandanlık Meydan Muharebesi planlanmıştır. Anıt, Afyon’un kurtuluşu, Türk askeri kuvvetlerinin başarısı, 30 Ağustos Zaferi’nin gelecek kuşaklara aktarılması amacıyla taarruzun planlandığı mevkiye dikilmiştir. Bunun için Anıtın bulunduğu yerde evvelce mevcut olan Paşa Cami yıktırılmıştır (Tescil). Anıtın projelendirilme biçimine ilişkin belgeye rastlanamamıştır. Avusturyalı heykelci H. Krippel tarafından gerçekleştirilen eserin maliyeti 59.446 TL’dır. Sanatçının Türkiye’de uyguladığı tüm anıtları Viyana’daki atölyesinde meydana getirdiği bilinmektedir (Aslanapa 1993:46). Dolayısıyla, Afyon Anıtı‘nı da Viyana’da yaptığı kabul edilebilir.

Anıtın açılış töreni 24 mart 1936 günü yapılmıştır. Başvekil İsmet İnönü, Nafıa, Maliye, İktisad Vekilleri, Parti umumi katibi Recep Peker ve gazeteciler Anıtın açılış töreni için, saat 10.30’da, trenle Afyon’a geldiler. Belediye ve Valilik heyetleri, askeri müfreze, bando, izciler, öğrenciler ve halk katılmıştır. Bayrağa sarılı heykelin önünde ilk konuşmayı Halkevi Başkanı yapmıştır. Valinin yaptığı konuşmanın ardından Başbakan İnönü, bayrağı tutan kordelayı keserek heykelin açılışını yapmıştır. Açılış töreni İsmet İnönü’nün yaptığı komışmayla noktalanmıştır (Esen 1936:5). Gece de Afyon Halkevi tarafından, Halkevi’nin salonunda üçyüz kişilik bir şölen verilmiştir. Şölende Halkevi müzik kolu tarafından çeşitli parçalar seslendirilmiştir.

TANIM

Eser kaide ve heykel olmak üzere iki kısımdan oluşur. Kaidenin üzerinde, yaklaşık dört metre yüksekliğinde, bronz, figür grubu yer alır. İki erkek figüründen oluşan figür grubu bir kayanın üstünde betimlenmiştir. Her ikisi de çıplak olan figürlerden biri ayakta durmakta, diğeri onun ayaklarının dibinde yerde yatmaktadır. Yerde yatan figür düşmanı, ona hücum etmek üzere olan ayaktaki figür ise Türk milletini simgelemektedir (Valilik; Tescil). Türk’ü simgeleyen figürün ayağı altında (arka yüzde) yazıt yer almaktadır. Bu figürün, orijinalde mevcut olan erkeklik organı ahlaka aykırı bulunarak 1950’li yıllarda kesilmiştir (Tescil).

İki buçuk metre yüksekliğindeki kare kesitli kaidenin dört cephesinde profilli, kare çerçeveler içinde kabartma tasvirler bulunur. Aslanapa (1993:46)ya göre kabartmaların konuları Atatürk tarafından verilmiştir. Birinci cephede Atatürk’ün profilden betimlenmiş portresi ile sağ alt köşede sanatçının imzası görülmektedir. İkinci cephede çerçevenin profilinde 29/30 AĞ. 1922 tarihi yer almaktadır. Atatürk, İnönü ve Fevzi Çakmak bir masanın etrafında oturur pozisyonda betimlenmiştir. Figürler profilden verilmiştir. Fevzi Çakmak yumruğunu masanın üstündeki haritaya koymuştur. Atatürk’ün bir eli yumruk biçiminde haritanın üstündeyken diğer eli kararlılık ifade eder biçimde ileri uzanmıştır. İnönü de bir eli ile harita üzerinde bir yerleri göstermektedir. Atatürk, İnönü ve Çakmak 28 Ağustos 1922 tarihinde Afyon’a girmiş bugünkü Belediye binasının bulunduğu yerdeki odayı karargah olarak kullanmışlardır. Düşmanın sökülüp atılması planını burada yapmışlardır. Kabartma, Atatürk ve silah arkadaşlarını harita üzerinde taarruz planını yaparken göstermektedir (Çetinkaya 1935:99). Üçüncü cephede, çerçevenin profilinde 31 AĞ. 1922 tarihi okunur. Savaş sahnesi, Dumlupınar’da tutunmak isteyen düşman kuvvetlerinin son bir darbe ile püskürtüldüğünü betimlemektedir. Dördüncü cephede ise, çerçevenin profilinde 27 AĞ. 1922 tarihi yer almaktadır. Bayrak taşıyan Türk” askerleri ve bayrağı öpen, kasketli bir erkek figürü betimlenmiştir. Çetinkaya(1935:99)nın yorumuna göre; düşman ordularının esareti altında kalmış olan Afyon ve Afyon halkının 27 Ağustos 1922 tarihinde Milli Ordularımız tarafından kurtarıldığını ve bayrağımıza, özgürlüklerine kavuştuklarını sembolize eden bir kabartmadır.

Kaide üzerindeki heykeller normal insan boyutlarından daha büyük ve hareketler son derece canlıdır. İşgalcileri sembolize eden ve yerde yatan figürün büyük bir çaresizlikle aşağı sarkmış olan başındaki ıstıraplı yüz ifadesi ve bitkin vücudu yenilgiyi göstermektedir. Ayaktaki figürün yüzünde ise büyük bir hiddet ifadesi vardır. Gerilmiş adaleleri, şişmiş boyun damarları, yukarı kalkmış kolları, biri yumruk şeklinde sıkılmış, diğer bir şeyi parçalayacakmış gibi açılmış elleri ile ayakları altında yatan figüre yukarıdan bakarak adeta ezmektedir.

Atatürk 1937’deki Afyon ziyaretinde, anıt hakkında “Büyük Zaferi en iyi anlatan anıt” diyerek beğenisini dile getirmiştir.

HEYKELTRAŞ HEİNRİCH KRİPPEL

27 Eylül 1883 yılında Viyana’da doğdu. Heykel öğrenimini Viyana Güzel Sanatlar Akademisinde yapmış, önceleri mezar ve portreler üzerinde çalışmıştır. 1925-1938 yılları arasında Türk Hükümeti’nin davetlisi olarak geldiği Türkiye’de, Sarayburnu Atatürk Heykeli (1925), Konya Atatürk Heykeli (1926), Ankara Atatürk Heykeli (1927), Samsun Atatürk Anıtı (1931), Afyon Karahisar Zafer Anıtı (1935), Ankara Sümerbank içindeki Oturan Atatürk Anıtı (1938) gibi eserler bırakmıştır.

Atatürk, bu eserler için sanatçıyı köşkte misafir etmiş ve ona anıt için poz vermiştir. Anıt grubunun heykelleri sanatçının Viyana’daki atölyesinde tasarlanmış, Viyana Birleşik Maden İşletmeleri’nde bronza dökülmüş, parçalar halinde Türkiye’ye getirilerek yerlerinde monte edilmiştir. Sanatçı 5 Nisan 1945 tarihinde Viyana’da bir mide ameliyatı sonrasında ölmüştür.

YER: Afyon Belediye Parkı
Tarihi: 4 Mart 1936 (Esen 1936:5)
SANATÇISI: Heinrich KRİPPEL
YAPTIRAN: Valilik (Valilik)
YAPIMYERİ: Viyana/Vereinigte Metalwerke (Aslanapa 1993:46)
Malzeme: Heykel; bronz, Kaide; Taş (Andezit Kaplama)
Boyutlar: Heykel; 4.07 m., Kaide; h.2,5 m.
Yazıtlar: Kaidenin arka yüzünde; Afyon Şehri Düşman Orduları Tarafından İlk Defa 28 Mart 1921 de ve İkinci Defa 18 Temmuz 1921’de İşgal Edilmiştir. 27 Ağustos 1922 de kurtarılmış ve bu anıt Milli Orduya ve Büyük Milli Kahraman Atatürk’e Afyonluların Şükran Hatırası olarak dikilmiştir.
Kabartmalar: Kaidenin dört cephesinde bronz kabartma levhalar bulunmaktadır.
Ön cephe: Atatürk Portresi.
Sol yan cephe: Atatürk ve silah arkadaşları taarruz planı yaparken.
Arka cephe: Savaş kompozisyonu.
Sağ yan cephe: Afyon halkının orduya şükran sunuşu.

Kaynak: A A M Cumhuriyet Dönemi Anıt Heykelleri, Yrd. Doç. Dr. Kıvanç Osma, Ankara 2003. ISBN: 975-16-1678-6. Sayfa: 102-106