BEŞ KONAKLAR ETNOGRAFYA MÜZESİ – MALATYA
Saray Mahallesi Sinema Caddesi üzerinde bulunan konaklar, geleneksel Malatya konaklarının yapım özelliklerini taşırlar. Yan yana beş konaktan oluşan bu binalar, sokağa cepheli iki katlı evlerdir. Bunlardan üç katlı iki konaktan olanın dört odası Malatya evi, altı odası da etnoğrafik eser olarak teşhire açılmıştır. Sivil mimarinin güzel örneklerinden olan konaklar 1900’lü yılların başlarında inşa edilmişlerdir.
Dış cephede ana yapı malzemesi olarak kerpiç kullanılmış, duvarları bağlayan hatıllar, iç doğramaları, döşemeleri, tavanları, pencereleri, kapıları, yüklükleri, merdivenleri ve sekileri de ahşaptan yapılmıştır. Demir ise sadece kapılarda, pencerelerde ve kapı üstü havalandırmada parmaklık olarak kullanılmıştır. Ana giriş kapıları çift kanatlı olup üzerinde rüzgârlık veya aydınlık olarak nitelenen ve çoğunlukla oval yapıda pencereler bulunmaktadır. Pencere hizasından sokağa doğru çıkıntı biçiminde kafesli cumba bölümü bulunur. Geniş sokak kapısından selamlık adı verilen bölüme girilir. Bu bölüm, evin misafir odasıdır ve diğer odalara göre daha büyüktür. Evlerin avlularındaki zemin kat taşlık olup, genelde yassı plaka halinde taşlar yan yana dizilerek yapılmıştır. Zemin kat odaları ambar, kiler ve tandır olarak kullanıldığından pencereleri küçük olarak yapılmıştır.
Arka bahçelerinde başta kayısı olmak üzere, çeşitli meyve ağaçları bulunmaktadır. Evlerin üst katındaki yatak odalarında çift kanatlı ahşap kapaklı dolaplar bulunur. Burada dikdörtgen planlı kış damı adı verilen ve genellikle kışın kullanılan oturma odası bulunur. Odanın karşısında nimseki denilen bir bölüm vardır. Bu bölüm oda seviyesinden daha yüksekte olup, buradaki sekinin üzeri de halı ve minderlerle kaplanmıştır.
Yenileme çalışmaları 2006’da başlatılıp 2009 yılında tamamlanan Beşkonaklar, çeşitli sanat ve kültür hizmetleri için kullanıma açılmıştır.
BEŞKONAKLAR’IN ÖYKÜSÜ;
Beşkonaklar’da geçmişte Malatya’nın önde gelen aileleri oturmuştur. Yaklaşık 120 yıl önce Hacı Sait Efendi (Turfanda) tarafından yaptırılan Beşkonaklar, önce bir cihannümalı ev ve ona bitişik dört ev olmak üzere beşi bir bütün olmak üzere inşa edilmiştir. Hacı Sait Turfanda’nın torunu Şerafettin Arpacı’nın verdiği bilgiye göre; evlerden birisini “Elmalı Ailesi” ne satılmış olup, diğer evler kendisinden sonra mirasçılarına intikal etmiştir. Caddenin sonuna doğru yolun karşı tarafında yine bir sıra halinde sivil mimari evler yer alır. Buradaki evler Hacı Sait Efendi(Turfanda) ve diğer dört kardeşi tarafından yaptırıldığı için “Beşkardeşler” olarak anılır. Beşkonaklar(Sinema) Caddesi’ndeki bir kısmının bahçesinden (avlu) su harığı (ark) geçtiği, yolunun parke taşlı olduğu ve burada faytonların işlediği anlatılanlar arasındadır.
1945-1960 yıları arasında Beşkonaklar’da oturmuş olan Meryem Sözen’in anlatımıyla; buradaki konaklarda önceleri memurların ve maddi durumu yüksek kimselerin oturduğunu belirtirken birkaç isim saymaktadır. Gazi İlköğretim Okulundan Caddeye doğru gelince 1. Konakta Dr. Ali ve Mühendis Mustafa Turfanda, 2.konakta Dr. Ali Turfanda’nın annesi Emine Hanım, H.Süleyman Sözen ve üst katta Ağır Ceza Reisi Rıza Bey. Daha sonra da Binbaşı Avni Bey oturmuştur. 3. Konakta önce Albay Hâkim Hikmet Bey, ondan sonra da Turfandaların torunu Noter Hediye Yücebilgin oturmuştur. 4. Konakta Turfandaların damatlarından Sıdık Arpacı, 5.Konakta da Konağı satın almış olan Hacı Nevzat Elmalı oturmuştur. Sonraki yıllarda Meryem Sözen’in anlatımına göre Malatyalı ailelerden Şavatalar, Sözenler, Öğretmen Faik Turfanda ve Yemenici Hüseyin Efendi’nin de Beşkonaklar’da ikamet ettikleri belirtilmiştir.
Kaynak: Malatya Valiliği Yayını, Malatya Kent Rehberi,
