KOPÇULLU (KARABEY) CAMİSİ – DEVELİ – KAYSERİ

Yukarı Develi’de Kopçullu Mahallesi Mihrap Sokak’ta bulunmaktadır.
15. yy. inşa edilmiştir.
Plan ve mimari özellikleri : Cami, doğubatı doğrultuda mihraba dik üç sahından oluşmaktadır. Camide, 1981 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından yapılan onarım neticesinde, yapının mihrabı dışında diğer bölümleri tamamen yenilenmiştir. Caminin güney, kuzey ve batı cepheleri üzerine ikişer doğu cephesi üzerine ise üçü altta biriside cephenin kuzey köşesinin üst kısmında olmak üzere toplam on adet dikdörtgen pencere açılmıştır. Kuzey cephenin batı ucunda yer alan tek şerefeli minare 1962 yılında yapılmıştır. Minare kare kaide üzerine yükselen silindir bir gövdeden oluşmakta olup tek şerefelidir.
Harime kuzey cephenin tam ortasında yer alan düz lentolu kapıdan girilmektedir. Harim 11.60 x 13.25 m. ölçülerinde olup üzeri düz beton damla örtülmüştür. Üst örtü iki adet ikişer sıra halinde yerleştirilmiş 0.30 m. çapında yuvarlak dört beton kolon tarafından taşınmaktadır. Harim, doğu cephede dört, batı, güney ve kuzey cepheye açılan ikişer adet dikdörtgen pencere ile aydınlatılmaktadır.
Mihrap orijinal olup güney cephenin tam ortasında yer almaktadır. Taştan yapılmış mihrabın üzeri yeşil ve beyaz renklerle boyanmıştır. Mihrap iki süsleme kuşağı ile üç yönden çevrelenmiştir. Bunlardan en dıştaki 0.23 m. genişliğindeki bordürün üzeri iç içe geçen halkalardan oluşan geometrik bir süsleme kuşağı ile tezyin edilmiştir. İkinci bordür 0.34 m. genişliğinde olup üzeri yarım yıldızlarla bezenmiştir. Mihrap nişinin yuvarlak kemerinin üzeri yarım yıldız şeklinde yapılmış bezemelerle süslenmiştir.
Caminin ahşap minberi orijinal değildir. Harimin kuzeybatı köşesinde cami görevlileri için yapılmış bir oda bulunmaktadır. Kadınlar mahfiline harimin kuzeybatı köşesinde yer alan merdivenle çıkılmaktadır. Mahfil betondan yapılmış olup harimin kuzeyinde bulunan iki beton kolon tarafından taşınmaktadır. Mahfil, doğu cephesi üzerine açılan dikdörtgen bir pencere ile aydınlatılmaktadır.
Süslemesi : Mihrap alınlığında iki rozet yer almaktadır. Rozetlerin üzerleri geometrik süslemelerle hareketlendirilmiştir. Caminin mihrabı hariç diğer bütün bölümleri 1981 yılında yapılan onarımda tamamen yenilenmiştir.
Camide bezeme öğelerine, orijinal olan mihrap üzerinde rastlanmaktadır.
Malzeme ve teknik : Caminin beden duvarları moloz taşla inşa edilmiş olup duvarların üzeri sıva ile kapatılmıştır. Cami hariminin üzeri içeriden düz beton dam, dışarıdan kırma çatıyla örtülmüştür. Caminin orijinalde ahşap direkler tarafından taşınan ahşap kirişlemeli tavanla örtülü olduğu hem bugünkü bakiyelerden hem de planından anlaşılmaktadır.
Kitabesi : Cami üzerinde inşa ve onarım kitabeleri bulunmamaktadır.
Tarihlendirme : Mihrabı çerçeveleyen bordürlerden içteki bordür üzerinde yer alan, oyma şeklinde yapılmış yarım yıldız motifi Osmanlı dönemi mimarisinde kullanılmayan bir motiftir. Genellikle Selçuklu ve Beylikler devri mimarisinde karşımıza çıkan bu motifin, mihraplarda kullanılan en erken örnekleri ile Konya Beyşehir Kızılören Hanı mescidinin mihrabında (1205–1210), Kayseri Tuz Hisar Sultan Hanı’nın (1232–1236) mescidinin mihrabını çerçeveleyen dıştan ikinci bordürün üzerinde, Kayseri Yazır Köyü’nde bulunan Yazır Camisi’nin (1269/70) mihrabının en dış bordürü üzerinde karşılaşılmaktadır. Develi Ulu Camisi’nin (1282) taç kapısında ki ikinci bordür üzerinde aynı uygulama görülmektedir.
Görüldüğü üzere XIII. Yy yapılarında sık sık kullanılan bu motifin Kopçullu Camisi’nin mihrabında da yer alması, bu caminin Osmanlı döneminden önceki bir dönemde inşa edilmiş olduğunu ortaya koymaktadır.
Caminin inşa tarihini veren kitabesi yoktur. Kaynaklara göre 15.yy da Develi’de Karabey Mescidi ve Ayalu-gum Mescidi mahalleleri adında iki mahalle bulunmaktadır. Hurufat Defterlerinden caminin Kara Bey tarafından inşa ettirildiği öğrenilmektedir. Yukarıda geçen Karabey Mescidi Mahallesi’nin, 18.yüzyıla doğru isminin değiştirildiği ve mahallenin Kopçullu Mahallesi olarak adlandırıldığı Hurufat Defterlerinden tespit edilmektedir. 1091 numaralı Hurufat Defterinin Kaza-i Develi bölümünün 13. sayfasında yer alan 1726 tarihli belgede “ Develi mahallatından Kopçullu Mahallesi’nde vaki Karabey’in bina eylediği mescidi şerifte…….” ibaresinden Karabey Mescidi’nin Kopçullu Mahallesi’nde bulunduğu anlaşılmaktadır. Karabey Mescidi, 549 Numaralı Hurufat Defterindeki 1807 tarihli belgede geçen “Develi Kazasında Karabey binası Mescid-i Şerif ahalisi müceddeden minberi cami eylediklerinden camisinden ber vech-i hatıp olan Mehmed Emin bin Şeyh Mehmet fevt mahlûlünden oğulları Mehmed Emin ve Ahmed adlı nam karındaşlara babaları beratı mucibince vaki ise şartıyla tevcih buyruldu” şeklindeki ibareden mescidin 1807 senesinde tadilat geçirdiği ve camiye dönüştürüldüğü tespit edilmektedir.
Başbakanlık Osmanlı Arşivleri Daire Başkanlığında bulunan H. 1294 / M. 1877 tarihli Develi ve çevresindeki vakıfların muhasebe kayıtlarının tutulduğu 23978 nolu defterin 6. Sayfasında yer alan bilgiden Karabey Mescidi’ne, Develi’de bulunan altı kıta zeminin vakfedildiği anlaşılmaktadır. Bu belge, mescidin camiye dönüştürüldükten sonra geniş bir vakfa sahip olduğunu göstermesi açısından önemlidir. Sonuç olarak bugünkü caminin mimarisi mihrap dışında yapının tarihlendirilmesi hakkında hiçbir ipucu vermemektedir. Kopçullu Camisi,mihrabında yer alan yarım yıldız motiflerinin Osmanlı Mimarisinde kullanılmamaları dikkate alınarak ve caminin bulunduğu mahallenin 15.yy başlarında Karabey Mahallesi olarak adlandırılmasından hareketle; cami muhtemelen Karabey tarafından 15.yy’dan önceki bir tarihte, Beyliklerdöneminde inşa edilmiş olmalıdır.

Kaynakça: Başbakanlık Osmanlı Arşivleri, Evkaf, Sıra No: 23978, V.6a. Yıldız Demiriz, Osmanlı Mimarisi’nde Süsleme Erken Devir (1300-1453),İstanbul,