DOLMABAHÇE SARAYI – İSTANBUL
Dolmabahçe Sarayı, İstanbul, Beşiktaş’ta, Kabataş’tan Beşiktaş’a uzanan Dolmabahçe Caddesi’yle İstanbul Boğazı arasında, 250.000 m²’lik bir alan üzerinde bulunan Osmanlı sarayı. Marmara Denizi’nden Boğaziçi’ne deniz yoluyla girişte sol kıyıda, Üsküdar ve Kuzguncuk’un karşısında yer alır. Sultan Abdülmecid tarafından inşa ettirilen sarayın yapımı 1843 yılında başlayıp 1856 yılında bitirilmiştir. Günümüzde müze olarak kullanılmaktadır.
TARİHİ
Dolmabahçe Sarayı’nın bugün bulunduğu alan, bundan dört yüzyıl öncesine kadar Osmanlı Kaptan-ı Derya’sının gemileri demirlediği, Boğaziçi’nin büyük bir koyu idi. Geleneksel denizcilik törenlerinin yapıldığı bu koy zamanla bir bataklık hâline geldi. 17. yüzyılda doldurulmaya başlanan koy,[3] padişahların dinlenme ve eğlenceleri için düzenlenen bir “hasbahçe”ye (hadayik-hassâ) dönüştürüldü. Bu bahçede çeşitli dönemlerde yapılan köşkler ve kasırlar topluluğu, uzun süre “Beşiktaş Sahil Sarayı” adıyla anıldı.
Dolmabahçe’nin yapım emrini veren ve ilk kullanan padişah Sultan Abdülmecid
18. yüzyılın ikinci yarısına doğru, Türk mimarisinde Batı tesirleri görülmeye başlanmış ve “Türk Rokokosu” denilen süsleme şekli, gene Batı tesiri altında kalarak yapılan neobarok tarzı köşk, kasır ve sebillerde kendini göstermeye başlamıştır. Sultan III. Selim, Boğaziçi’nde Batı tarzında ilk binaları inşa ettiren padişahtır. Mimar Antoine Ignace Melling’e Beşiktaş Sarayı’nda bir kasır yaptırmış, lüzum gördüğü diğer yapıları da genişlettirmiştir. Sultan II. Mahmut, Topkapı Sahil Sarayı’ndan başka, Beylerbeyi ve Çırağan bahçelerinde Batı tarzında iki büyük saray yaptırmıştır. Bu devirlerde Yeni Saray (Topkapı Sarayı) fiilen olmasa bile, terk edilmiş sayılırdı. Beylerbeyi’ndeki saray, Ortaköy’deki mermer sütunlu Çırağan, eski Beşiktaş Sarayı ile Dolmabahçe’deki kasırlar II. Mahmut’un mevsimlere göre değişen ikametgâhlarıydı. Sultan Abdülmecid de babası gibi “Yeni Saray”a fazla itibar etmemekteydi, orada yalnızca kış mevsiminde birkaç ay kalıyordu. Kırkı aşkın çocuğunun neredeyse tamamı Boğaziçi saraylarında dünyaya gelmiştir.
Sultan Abdülmecid, eski Beşiktaş Sarayı’nda bir süre oturduktan sonra, şimdiye kadar tercih edilen klasik saraylar yerine, ikamet, sayfiye, misafir kabul ve ağırlama, devlet işlerini yürütme amacıyla, Avrupai plan ve üslupta bir sarayın inşâ edilmesine karar verdi. Abdülmecid, diğer şehzadeler gibi iyi bir eğitim görmemesine rağmen, modern fikirlere sahip bir idareciydi. Batı müziğini ve Batı üslubuyla yaşamayı seven padişah, anlaşabilecek kadar da Fransızca biliyordu. Sarayı yaptırırken, “Kötülük ve çirkinlikler burada yasaktır, burada sadece güzel olan şeyler bulunsun.” dediği rivâyet edilir.
Günümüzdeki Dolmabahçe Sarayı’nın yerinde bulunan köşklerin yıkımına, 200 yıl kadar önce denizden kazanılmış toprağın tekrar ortaya çıkarılması için kesin olarak hangi tarihte başladığına dâir bir bilgi yoktur. 1842’de eski sarayın hâlâ yerinde olduğu ve bu tarihten sonra yeni sarayın inşasına başlandığı tahmin edilmektedir. Bununla birlikte bu tarihlerde inşaat arazisinin genişletilmesi için çevredeki tarla ve mezarlıkların satın alınarak istimlak edildiği belirtilir. İnşaatın tamamlanma tarihi Hakkında çeşitli kaynaklar değişik tarihler vermektedir. Ancak, 1853 yılı sonunda sarayı gezen Fransız bir ziyaretçinin anlattıklarından, sarayın hâlen süslemelerinin yapılmakta olduğunu, mobilyaların ise henüz yerleştirilmemiş olduğunu öğrenmekteyiz.
Sultan Abdülmecid tarafından yaptırılan Dolmabahçe Sarayı’nın cephesi, İstanbul Boğazı’nın Avrupa kıyısında 600 metre boyunca uzanmaktadır. Avrupa mimarî üsluplarının karışımı olan eklektik bir uslûpta, Ermeni mimarlar Garabet Amira Balyan ve oğlu Nikogos Balyan tarafından 1843-1855 yılları arasında inşâ edilmiştir. 1855 yılında tamamıyla bitirilen Dolmabahçe Sarayı’nın açılış töreni Rus İmparatorluğu ile 30 Mart 1856’da imzalanan Paris Antlaşması’ndan sonra olmuştur. Hicrî 7 Şevval 1272, milâdî 11 Haziran 1856 tarihli Ceride-î Havâdis gazetesinde, sarayın 7 Haziran 1856’da resmen açıldığı haberi verilmiştir.
Sultan Abdülmecid döneminde üç milyon kese altın tutan sarayın maliyeti, Mâliye Hazinesi’ne aktarılınca, zor durumda kalan maliye, aylıkları, aybaşı yerine ay ortalarında, sonraları da 3-4 ayda bir ödemek durumunda kalmıştır. Sultan Abdülmecid, 5.000.000 altına mâl olan Dolmabahçe Sarayı’nda sadece 5 yıl yaşayabilmiştir.
Osmanlı İmparatorluğu’nu ekonomik anlamda tam bir iflas hâlinde devralan Sultan Abdülaziz devrinde 5.320 kişinin hizmet verdiği sarayın yıllık masrafı 2.000.000 sterlini bulmaktaydı. Sultan Abdülaziz, kardeşi Sultan Abdülmecid kadar Batı hayranı değildi. Mütevazı bir hayat tarzını tercih eden padişahın pehlivan güreşleri ile horoz dövüşlerine merakı vardı.
30 Mayıs 1876’da Sultan V. Murad, saraydaki dairesinden alınarak Bâb-ı Serasker’e götürüldü ve Serasker Kapısı’nda (Üniversite Merkez Binası) biât merâsimi yapıldı. V. Murad Sirkeci’den Dolmabahçe’ye saltanat kayığıyla dönerken, aynı saatlerde Sultan Abdülaziz başka bir kayıkla Topkapı Sarayı’na götürülmekteydi. Saraya getirilen V. Murad’a Mabeyn Dairesi’nin üst kat sofrasında ikinci bir biat merasimi düzenlendi. V. Murad’tan sonra tahta çıkan Sultan II. Abdülhamid şerefine bütün şehir fenerlerle aydınlatılırken, Dolmabahçe Sarayı’nda yalnızca bir odada ışık yanmaktaydı, padişah anayasa metni üzerinde çalışıyordu. Suikastten kuşkulanan Sultan Abdülhamid, Dolmabahçe Sarayı’nda oturmaktan vazgeçerek, Yıldız Sarayı’na taşındı. Sultan Abdülhamid, Dolmabahçe Sarayı’nda yalnızca 236 gün kaldı.
Büyük masraflarla inşâ edilen saray, Sultan Abdülhamid’in 33 yıllık saltanatı boyunca yılda iki kez Büyük Muayede Salonu’nda düzenlenen bayram törenlerinde kullanıldı. V. Mehmet tahta çıktığında Dolmabahçe Sarayı otuz yıldır bakımsız kalmış ve yerine Yıldız Sarayı’nda yaşamayı tercih eden Sultan II. Abdülhamid döneminde harap durumdaydı.
Dolmabahçe Sarayı padişahın yönetim merkezi olarak restore edildiğinde, binanın kapsamlı bir restorasyonuna ihtiyaç duyulmuştur. Mihran Mesrobyan daha sonra restorasyonun baş mimarı olarak işe alınmıştır. Sultan V. Mehmet zamanında sarayın kadrosu azaltılmış, yurt dışında çok önemli olaylar cereyan ederken, saray içinde, sekiz yıllık süre boyunca az sayıda olay gerçekleşmiştir. Bu olaylar, 9 Mart 1910’da 90 kişiye verilen bir ziyafet, aynı yılın 23 Mart’ında Sırp Kralı Petro’nun bir hafta süren ziyaret törenleri, Veliaht Max’ın ziyareti ve Avusturya imparatoru Karl ile İmparatoriçe Zita’nın şerefine düzenlenen ziyafetlerdir. Yorgun ve yaşlı padişahın vefatı Dolmabahçe Sarayı’nda değil Yıldız Sarayı’nda olmuştur. VI. Mehmet, Yıldız’da oturmayı tercih etmiş, ancak vatanı Dolmabahçe Sarayı’ndan terk etmiştir.
Birinci TBMM reisi Gazi Mustafa Kemal tarafından imzalanmış telgrafı alan Abdülmecid Efendi, halife ilân edildi. Yeni halife TBMM’den gelen heyeti Dolmabahçe’nin Mabeyn Dairesi Salonu’nun üst katında kabul etti. Hilâfetin kaldırılmasıyla Abdülmecid Efendi maiyetiyle birlikte Dolmabahçe Sarayı’nı terk etti. (1924) Boşalan saraya Atatürk üç yıl hiç uğramadı. Onun döneminde saray iki yönden önem kazandı; yabancı konukların bu mekânda ağırlanmaları, kültür ve sanat bakımından saray kapılarının dışarıya açılması. İran Şahı Pehlevi, Irak Kralı Faysal, Ürdün Kralı Abdullah, Afgan Kralı Amanullah, özel ziyaret için gelen Birleşik Krallık Kralı VIII. Edward ve Yugoslav Kralı Aleksandr, Mustafa Kemal Atatürk tarafından Dolmabahçe Sarayı’nda ağırlanmışlardır. 27 Eylül 1932’de Muayede Salonu’nda Birinci Türk Tarih Kongresi açılmış, 1934’te de Birinci ve İkinci Türk Dil Kurultayları burada toplanmıştır. Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu’nun bağlı olduğu Alliance Internationale de Tourisme’nin Avrupa toplantısı Dolmabahçe Sarayı’nda düzenlenerek, sarayın turizme ilk açılışı sağlanmıştır (1930).
Gazi Mustafa Kemal’in Dolmabahçe Sarayı’nın Harem Dairesi’nde yer alan çalışma odası
Cumhuriyet döneminde, Atatürk’ün İstanbul ziyaretlerinde ikametgâh olarak kullandığı saray halini almıştır. Ayrıca Atatürk, sarayın 71 numaralı odasında ölmüştür. Muayede Salonu’nda kurulan katafalka konan naaşı önünden son saygı geçişi yapılmıştır. Saray, Atatürk’ten sonra cumhurbaşkanlığı sırasında İsmet İnönü tarafından, İstanbul’a gelişlerinde kullanılmıştır. Tek partili dönemden sonra saray, yabancı misafirleri ağırlamak amacıyla hizmete açılmıştır.
İtalyan Cumhurbaşkanı Gronchi, Irak Kralı Faysal, Endonezya Başbakanı Sukarno, Fransa Başbakanı General de Gaulle şereflerine törenler düzenlenip, ziyafetler verilmiştir.
1952’de Dolmabahçe Sarayı, Millet Meclisi İdare Amirliği’nce haftada bir gün olmak üzere halka açılmıştır. 10 Temmuz 1964 tarihinde Millet Meclisi Başkanlık Divanı’nın toplantısıyla resmî açılışı yapılmış, Millet Meclisi İdare Amirliği’nin 14 Ocak 1971 tarihli yazısıyla bir ihbar sebep gösterilerek kapatılmıştır. 25 Haziran 1979’da 554 sayılı Millet Meclisi Başkanı emriyle turizme açılan Dolmabahçe Sarayı, aynı yılın 12 Ekim’inde yine bir ihbar üzerine kapatılmıştır. İki ay kadar sonra Millet Meclisi Başkanı’nın telefon emriyle tekrar turizme hizmet vermeye başlamıştır. MGK İcra Daire Başkanlığı’nın 16 Haziran 1981 tarih ve 1.473 sayılı kararıyla saray ziyaretçilere tekrar kapatılmış ve bir ay sonra 1.750 sayılı MGK Genel Sekreterliği’nin emriyle açılmıştır.
Saat Kulesi, Mefruşat Dairesi, Kuşluk, Harem ve Veliaht Dairesi bahçelerinde ziyaretçilere yönelik kafeterya hizmetleri veren bölümler ve hediyelik eşya satış reyonları oluşturulmuş, bu reyonlarda millî sarayları tanıtıcı bilimsel nitelikte kitaplar, çeşitli kartpostallar ve Millî Saraylar Tablo Koleksiyonu’ndan seçilmiş ürünlerin tıpkıbasımları satışa sunulmuştur. Diğer yandan, Muayede Salonu ve bahçeler ise ulusal ve uluslararası resepsiyonlara ayrılmış, yeni düzenlemelerle saray, müze içinde müze birimlerine, sanat ve kültür etkinliklerine kavuşturulmuştur. Saray 1984 yılından beri müze olarak hizmet vermektedir.
Kaynak: Vikipedi, özgür ansiklopedi
Fotoğraflar: Mustafa Gürelli
27-29. EKİM. 2023 ISTANBUL DOLMABAHÇE SARAYI DENİZDEN GÖRÜNÜMÜ
