İKİ KAPILI HAN – ANTALYA

1875 yılında yayınlanan Konya Vilayet Salnamesi’ne göre, Antalya‘nın merkezinde eskiden 7 adet han vardı. Bugünün otellerinin işlevini gören bu hanlardan günümüze yalnız Tek Kapılı Han ile İki Kapılı Han kalmıştır

Antalya’nın kalbi olan Kalekapısı’ndan kuzeye, bugün taşıta kapalı olan Kazım Özalp Caddesi’nde yürüyüp sağdan üçüncü sokağa saparsanız İki Kapılı Han’a ulaşırsınız. Bu han, Tek Kapılı Han ve Pazar Hamamı ile birlikte, ‘Antalya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nca 1997 yılında koruma altına alınmış; 1999 yılında restore edilerek turistik bir çarşı haline getirilmiştir. Hanlar, otel gibi konaklama tesislerinin ortaya çıkmasından önceki yıllarda, kentlerde çok az bir ücret karşılığında konaklama gereksinimini karşılayan yapılardı. Osmanlı’da genellikle iki katlı olarak inşa edilen kent içi hanlarının genel şeması, kare veya bazen kareye yakın dikdörtgen biçimindeki bir ya da iki avluyu çevreleyen revakların arkasına yana yana dizilmiş odalardan meydana gelirdi. Bu şema hemen hemen hiç değişmeden hanların son örneklerinin yapıldığı 19. yüzyıla değin uygulanmıştır. Ticaret amaçlı hanlarda bazen alt kat odaları depo; üst kat odaları yatakhane olarak düzenlenirdi. Bir kente mal getiren ya da oradan mal almaya gelen kervan ve tüccarların kullandıklarına “Hacegan Hanı”, kırsal kesimden kente çalışmaya gelen bekar gençlerin otel gibi barındıkları hanlara da “Bekar Odaları” denirdi. Bunlardan Antalya’daki İki kapılı Han 19. yüzyıl sonlarında Pandelli Kosti Pehlivanoğlu adlı bir Rum tarafından yaptırılmıştır. İki Kapılı Han’da yapım tarihine ilişkin tek belge, batı bloğundaki dükkânlardan birinin üzerinde Avustralyalı bir şirkete ait metal sigorta levhasıdır. Bu levhada 1860 tarihi vardır ve Kaleiçi ve Balbey’deki benzeri yapılarla karşılaştırıldığında da hanın 19. yüzyılın ikinci yarısından sonra yapılmış olduğu görülür.
ANTALYA HANLARI
İki kapılı Han’a gelince; hanın iki kapısı vardır. Han, adını da buradan alır. ‘L’ şeklinde avlusu olan hanın, bir zamanlar alt katında dükkan ve depolar sıralanırken ikinci katta yolcuların kalması için yapılmış basit odalar yer alırdı. Handa mağazalar ve yolcuların konaklamaları için yapılan odalar keşişlerin kaldıkları manastır yatakhanelerine benzer. Balkonların korkulukları ahşap, zemin kattaki dükkân kapıları basık kemerlidir. Duvarlar moloz, kısmen kesme taş ve tuğla hatıllı, tavanları demir putrellidir. İkinci katta yolcular için, üstü ahşap kirişler ve alaturka kiremitli çatı ile örtülü basit odalar; avlusunda ise büyükçe bir su kuyusu vardı. İki ve Tek Kapılı hanların bulunduğu bugün Kalekapısı olarak adlandırılan bölge, 14. yüzyıldan itibaren kentin ticari alanına dönüşmüştür. Evliya Çelebi 1672’de gezdiği Antalya’da hanlarla ilgili şu bilgileri verir: “Antalya ‘da on tane han ve bedesten bulunmaktadır. Bunlar, Bezir, Kapan, Dovalı, Pirinç, Muratpaşa, Çavuş, Urum Ali, Serçe ve Dizdar Cafer Ağa hanlarıdır. 600 dükkanı olan Dizdar Cafer Ağa Hanı kale dışında, diğer hanlar ise kale içindedir. Sur dışında ayrıca 4 Rum ve 20 Müslüman mahallesinde toplam 190 ev ve 500 dükkan bulunur.” Evliya Çelebi’nin verdiği bu bilgiler; 17. yüzyılda Antalya’nın ticari alanlarının sur dışına kaydığını göstermektedir. Böylece İki Kapılı Han’ın bulunduğu alanın, bugün olduğu gibi 17. yüzyılda da alışveriş merkezi olduğu anlaşılmaktadır. Antalya’daki hanlara köylerden, ilçelerden gelen atlı, arabalı veya tek başına gelenler kalır, at, eşek, deve ve diğer hayvanlar hanların ahırlarına konurdu. Hanın üst katındaki odalarda, yolcular, yer yataklarında hasırlar üzerinde yatarlardı. Günübirliğine hana gelenler, yalnız at ve arabalarını hana belirli bir ücret karşılığında park ederler; kentte işlerini bitirdikten sonra akşam geldikleri yere giderlerdi. Özellikle yayla köylerinden gelen köylüler gece sivrisinek korkusundan zorunlu olmadıkça geceleme yapmazlardı. O zamanlar arabaların işlemediği yerleşimlerden elde edilen ürünlerin Antalya’ya taşınması işi deve katarları ile yapılırdı. Getirilen mallar satılacak pazarlara veya tüccarların depolarına indirildikten sonra, taşıma işini yapan develer bugün Recep Peker Caddesi üzerinde Antalya 2000 binasının batısında yer alan otoparkın bulunduğu yerde, ‘Develik’ adı verilen alanda emanete bırakılırdı. Deve sahipleri işlerini o gün içinde bitirip, geldikleri yere dönmek için büyük koşuşturmaca ve bir telaş içinde olurlardı.
İKİ KAPILI HAN’IN İLK SAHİPLERİ
İki Kapılı Han’ın sahibi Pandelli Pehlivanoğlu, kereste tüccarı Kosti Pehlivanoğlu’nun oğlu ve aynı zamanda Elmalı Mursal köyünde de bir çiftlik sahibi idi. Kardeşi Yordani ile Antalya’da İki Kapılı Han’ı işleten Pandelli Pehlivanoğlu, Elmalı’da Yorgo Hacı Teodoru’nun kızı Angeliki ile evlenip kayınpederinin çiftliğine sahip olduktan sonra Elmalı’da da bir han kiralayıp çalıştırmışlardır. Aynı zamanda hububat ticareti ile uğraşmış ve Nisan 1922 yılında 54 yaşında iken ölmüştür. Aynı zamanda güreşçi olan Pandelli K. Pehlivanoğlu’nun babası 1796 yılında Sultan II. Mahmut tarafından Başpehlivan ile güreşmesi için İstanbul’a çağırılmış ve yapılan güreşte başpehlivanı yenmiştir. Bu aile içinde çok sayıda tekne ile ahşap köprü yapan usta vardı.