AYDIN’IN ADI NEREDEN GELİYOR?

    Aydın İli’nin ilk çağlardan beri birkaç kez adı değişmiştir. Önceleri ”Antheia” denirdi. M.Ö. XIII. yüzyılın batı Anadolu kıyılarına gelen Trak’larca ele geçirilerek yeniden yapıldı ve ”Tralles” adını aldı. M.Ö. 26’da meydana gelen şiddetli depremde yerle bir olunca, Bizans İmparatoru Andronikas kenti yeniden kurdurdu. Bundan dolayı kente ”Andropolis” (Andronik Kenti) dendi.
     Selçuklular Anadolu’ya geldikten sonra uç beylerinden Menteş Bey çevreyi ele geçirmiş ve kente ”Güzelhisar Adını vermiştir. Beylikler döneminde yöreye Aydın-oğulları egemen oldu. Yöre Aydın Eli, kent de ”Aydın Güzelhisarı” diye anılmaya başlandı.
     XV. ve XVI. yüzyıllardaki Osmanlı sayım defterlerinde ”Nefs-i Güzelhisar der Liva-i Aydın” ve ”Aydın Eli” diye geçer. XIX. yüzyılda Aydın eyaletinin merkezi Güzelhisar’dı. Sonra kent ”Aydın” adını aldı.

   Aydın şehri ilk olarak Argoslar tarafından kurulmuştur. 14. yüzyılda Türkmen beyliği olan Aydınoğulları beyliği döneminde şehrin ismi Aydın olarak değişmiştir. Aydın ili ismini Aydınoğlu Mehmet bey’den almıştır. İlk önce Aydın Güzelhisarı olan isim daha sonra Aydın olmuştur. Aydın isminde önce buranın eski isimleri sırası ile Tralleis ve Güzelhisar idi.

Evliya Çelebi Aydın hakkında “Dağlarından yağ, ovalarından bal akar.” demiştir.

Herodot ise Aydın hakkında “Bizim yeryüzünde bildiğimiz en güzel gökyüzünün altı ve en güzel iklimin bulunduğu yer” demiştir.

AYDIN’IN TARİHÇESİ

   Aydın, Traklar tarafından ele geçilerek yeniden yapılan Tralles kenti üzerine kurulmuştur. Tralles mamur “çiçekli” , “kuvvetli” sıfatlarıyla anılmıştır. Şehir depremle yerle bir olunca imparator Andronik şehri yeniden düzenlenmiş ve Andropolis adını vermiştir. Selçukluları’ ın yönetimine geçtikten sonra şehrin isminin Aydın Güzel Hisar olduğu görülür. Osmanlılar zamanında ise şehir “Kana-i Güzel Hisar der Liva-i Aydın”, “Nefs-i Güzel Hisar der Liva-i Aydın” ve Aydın ili olarak adlandırılmıştır.

Aydın ilinin tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte bölgede yapılan araştırmalarda, bulunan prehistorik izler şehrin insan oğlunun yerleşik düzene geçtiği dönemlerde kurulduğunu göstermektedir. Araştırmacıların Ege ‘de ve Orta Anadolu’da yaptıkları incelemelerde, Aydın’ın ilk tarihi bilgilerine Hitit kaynaklarında rastlandığı açıklanmaktadır.

Hitit kaynaklarına göre, batıda “Seha” adında bir ırmaktan ve onun suladığı bir vadiden bahsedilmektedir. Bu hiç kuşkusuz Büyük Menderes’tir. Seha’nın kuzeyindeki topraklara ise “Lukka” ülkesi diyorlardı. Yine batıda ise yeri belli olmayan “Ahiyyawa”dan söz edilmektedir. Lukka sözcüğünün daha sonra güneydeki Teke Yarımadası’na yerleşecek olan Likyalılarla ilişkili olduğu açıkça anlaşılmaktadır. İ.Ö.1340 VE 1309 yılları arasında hüküm sürmüş olan Hitit Kralı 2. Mürşil ‘in yıllıklarına ve diğer Hitit kaynaklarına dayanarak Apasa’nın, Efes, Milavanda’nın Milet, Pariyana’nın Prien, İlyalanda’nın

Alinda, Walivanda’nın Alabanda, olduğunu öğreniyoruz. Karacasu ilçesindeki Afrodisias’da durum daha da ilginçtir. Afrodisias’ın daha önceki adının Ninoe olduğunu öğreniyoruz. Bu isim, buranın Mezopotamya ile ilişkili olduğunu açıklıyor. Bu kente ait Aprodisias tapkısındaki tanrıçanın tıpkı Efes Artemis’i gibi ana tanrıça karakterli olması, bizim bu topraklarda yerleşen ilk uygarlıklar coğrafya olarak Mezopotamya’ya tarih olarak ta Anadolu’nun Neolitik çağlara kadar uzanan Ana Tanrıça tapkısına bağlamamızı zorunlu kılıyor.

   Daha sonra Ege kıyılarına gerek deniz yoluyla, gerekse doğudan ve kuzeyden gelen kavimler bu yöreyi istila etmeleri sonucu yörede değişik medeniyetler gelişti. İ.Ö.7-8.y:y’ da Batı Anadolu’ya Trakya’dan göç eden kuzey kavimleri, İç batı Anadolu ve Menderes Vadisi’ne kadar yayıldılar. Nysa, Magnesia gibi kentleri bu boyların kurdukları ve daha önceki adı Atria olan Aydın’ı da onardıkları kabul edilmektedir. İ.Ö.400’de ise Spartalılar Aydın ve yöresini Perslerden geri almaya çalıştılar ama başaramadılar. İ.Ö.334’de ise Büyük İskender tarafından alındı ve üs olarak kullanıldı. İ.Ö. 190’da Roma İmparatorluğu tarafından Bergama Kralı Eumenes’in yönetimine bırakıldı.

Neron döneminin sonuna kadar “Ceasarec” adıyla anılan Aydın, İ.S.1.yy. da “Tralles” adıyla anılmaya başlandı. Malazgirt Savaşı’nı (1071) izleyen yıllarda Türklerin eline geçen bölge, 11.yy. Başlarında 1.Haçlı Seferleri’nin ardından Bizanslılar tarafından geriye alındı.

1280 yılında Menteşe Bey tarafından zapt edildi. Menteşe Bey’in egemenliğinde kalan kent daha sonra Menteşe Bey’i öldüren Aydınoğlu Mehmet Bey’in eline geçer. 1425’de 2.Murat tarafından kesin olarak Osmanlı topraklarına katılan kent Anadolu eyaletine bağlı bir kültür merkezi olan 16.yy. Sonlarından başlayarak ayaklanmalara sahne oldu. 1811’de İzmir, Saruhan (Manisa), Menteşe (Muğla), Antalya, Isparta sancaklarını kapsayan eyaletin merkezi oldu. Eyalet merkezi (1857) İzmir’e taşındıysa da bu yönetim birimini adı Osmanlı Devleti’nin sonuna kadar “Aydın” olarak kaldı. Anadolu’nun ilk demir yolu Aydın-İzmir arasında yapılıp işletmeye açıldı. 27 Mayıs 1919’da Yunanlılar tarafından işgal edilen kent, 30 Haziran 1919’da geriye alındı. Tekrar işgal edilen kent 07 Eylül 1922’de kurtarıldı.

Gerçek anlamıyla bir harabe olan kent Cumhuriyet idaresine geçer. Aydın ilinin yaralarının sarılması ve geliştirilmesine ilk günlerden itibaren özen göstermiştir. Türk ulusu’nun büyük önderi Atatürk 1924, 1931, 1937 yıllarında yöreyi ziyaret ederek, yöreye verilen önemi belirtmiştir.

Aydın, Türkiye’nin bir ili ve en kalabalık yirminci şehridir. Ege Bölgesi’nde yer alan, turizm ve tarım açısından en gelişmiş illerdendir. Kuzeyinde İzmir, kuzeydoğusunda Manisa, doğusunda Denizli, güneyinde Muğla illeri, batısında Ege Denizi bulunmaktadır. 2019 itibarıyla 1.110.972 kişilik nüfusuyla Ege Bölgesi’nin üçüncü büyük ilidir. On yedi ilçesi vardır.

ETİMOLOJİ

Aydın’ın eski isimleri Tralleis ve Güzelhisar olup 14. yüzyılda Anadolu Beylikleri döneminde kurulan Aydınoğulları beyliği döneminde ismi Aydın olarak değişmiştir. Herodot Aydın ili ile ilgili “Bizim yeryüzünde bildiğimiz en güzel gökyüzünün altı ve en güzel iklimin bulunduğu yer” demiştir. Evliya Çelebi ise “Dağlarından yağ, ovalarından bal akar.” demiştir.

TARİHÇE

Aydın; çeşitli uygarlıklara ev sahipliği yapmış, Antik Çağda Afrodisias, Milet, Didyma, Nysa, Priene, Magnesia gibi önde gelen kentlerdir. Bugünkü Aydın, Tralleis Kenti ile birlikte MÖ 2500 yılında Hititler zamanında gelişmiş, 8. yüzyılda Lydia zamanında da en parlak çağını yaşamıştır. Selçuklularla birlikte Türk uygarlığının kültür varlığı ve eserleriyle donatılmıştır.

Aydınoğulları zamanında şehrin adı Aydın Güzelhisarı olmuş, daha sonra Aydın adını almıştır. 1811’de İzmir, Saruhan (Manisa), Menteşe (Muğla), Antalya, Isparta sancaklarını kapsayan eyaletin merkezi oldu. Kurtuluş Savaşından sonra 1923 yılında Aydın müstakil vilayet olmuştur.

CUMHURİYET DÖNEMİ

1987 yılında çıkarılan 3392 sayılı kanun ile Buharkent ve İncirliova, 1990 yılında çıkarılan 3644 sayılı kanun ile de Karpuzlu, Köşk ve Yenihisar ilçeleri kuruldu.[6] Yenihisar ilçesinin adı 1997 yılında 4235 sayılı kanun ile Didim olarak değiştirildi. 2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı kanun ile merkez ilçe kaldırılarak aynı sınırlara sahip Efeler ilçesi kuruldu. Yine aynı kanun ile Aydın’da sınırları il mülki sınırları olan büyükşehir belediyesi kuruldu ve 2014 Türkiye yerel seçimlerinin ardından büyükşehir belediyesi çalışmalarına başladı.

COĞRAFYA

Aydın ilinin yüzölçümü 8.116 km2’dir.[1] Kuzeyinde İzmir, kuzeydoğusunda Manisa, doğusunda Denizli, güneyinde Muğla illeri, batısında Ege Denizi yer alır. İlin denizden yüksekliği 64 metredir.

Aydın’da 395.494 hektar alanda sulu tarım yapılmaktadır. Zeytin ve meyvelikler en geniş alanı kaplar. İlde 6 Baraj (Kemer Barajı, Çine Topçam Barajı, Yaylakavak Barajı, İkizdere Barajı, Çine Adnan Menderes Barajı, Karacasu Barajı) mevcuttur.

İKLİM

Yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı geçen Akdeniz iklimi (Köppen: Csa) etkilidir.[4] Bu iklim şartları ve topografik yapı Aydın ve çevresinde iki ayrı bitki topluluğunun (maki ve orman) gelişmesine neden olmuştur. Kar yağışı ender görünür.

EKONOMİ

Şehrin ekonomisinin temelini tarım, hayvancılık ve turizm oluşturur. Aydın ili, 2018 yılı verisine göre gayri safi yurt içi hasıla bakımından ₺35,2 milyar ile ülkenin yirmi birinci büyük ilidir. Kişi başına düşen gelirde ise ₺32.362 ile kırkıncı sırada yer almaktadır. 2013 yılı İnsani Gelişme Endeksi verisine göre Aydın, elde ettiği 0,541 puanla yirmi dördüncü sırada yer aldı.

TARIM VE HAYVANCILIK

Aydın; zeytin, incir, kestane üretiminde Türkiye’de 1. sırada, pamuk ve enginar üretiminde ise 2. sırada, çilek ve bamya üretiminde 3. sırada yer almaktadır.

SANAYİ

Tarım, gıda, tekstil ürünleri, makine ve ekipman, otomotiv yan sanayi, beyaz eşya üretimi Aydın ilinin sanayisinin ana kalemlerindendir.

TURİZM

Dilek Yarımadası-Büyük Menderes Deltası Millî Parkı

Turizm, tarımdan sonraki ikinci önemli gelir kaynağıdır. Yaklaşık 680 konaklama tesisinde 78.000 yatak kapasitesi bulunmaktadır. Ayrıca Kuşadası’nda 54.000, Didim’de 42.000 yazlık konut bulunmaktadır. 2011 yılında 5,5 milyon turist Aydın iline gelmiştir. Dilek Yarımadası Milli Parkı, Kuşadası ve Didim plajları önemli sahillerdir.

İlde 9 müze bulunmaktadır. Bunlar; Aydın Arkeoloji Müzesi, Yörük Ali Efe Müzesi, Afrodisias Müzesi, Karacasu Etnoğrafya Müzesi, Milet Müzesi, Çine Kuvâ-yı Milliye Müzesi, Çine Arıcılık Müzesi, Nazilli Etnoğrafya Müzesi ve Kuşadası Zeytin ve Zeytincilik Müzesi’dir.

Ören yerleri açısından da oldukça zengindir. Bunlar; Afrodisias (Karacasu), Alabanda (Çine), Alinda (Karpuzlu), Apollon Tapınağı (Didim), Gerga (Çine), Harpasa (Nazilli), Magnesia (Ortaklar), Mastaura (Nazilli), Milet (Didim), Nysa (Sultanhisar), Priene (Söke) ve Tralleis (Efeler)’dir.

MADENCİLİK

Maden İşletilen sahalar

Kömür Şahnalı, Koçarlı, Söke sahaları

Mermer           Karacasu sahaları

Kuvars            Çine, Söke sahaları

Feldispat         Karpuzlu, Çine, Söke sahaları

Zımpara taşı   Karacasu sahaları

   Aydın ili madencilik açısından zengindir. Özellikle seramik ve cam endüstrisi için önemli endüstriyel hammaddeler olan feldspat ve kuvars il ekonomisine katkıda bulunmakta ve ihraç edilmektedir. İlde işletilen kömür, mermer, kuvars, feldispat, zımpara taşı sahaları bulunmaktadır. Ekonomiklik ve/veya kalite problemlerinden dolayı çıkarılmayan; potansiyel ve görünür rezervlere sahip altın, asbest, bakır-kurşun-çinko, barit, cıva, demir, diatomit, grafit, kükürt, vermikülit, talk ve uranyum yatakları bulunmaktadır.

   Ayrıca il oldukça zengin jeotermal sahalara sahiptir. Buharkent, Germencik, Sultanhisar, Efeler, Kuşadası’nda işletilen veya potansiyel olarak keşfedilmiş kuyular bulunmaktadır. İlde ayrıca 8 tane jeotermal elektrik santrali bulunmaktadır.

YÖNETİM

Büyükşehir illerinde Merkezi yönetim Vali, İl Müdürleri ve İl Danışma Kurulundan oluşur. Aydın, bir ‘büyükşehir’dir. Bu özelliğine göre yönetimi belirlenmiştir. Protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir yapılan illerde, İl Genel Meclisi, yetki ve görevlerini Büyükşehir Belediye Meclisi’ne devretmiş ve kaldırılmıştır. Aydın Valisi Yavuz Selim Köşger 28 Haziran 2017’de tarihinde Bingöl Valisi iken atanmıştır.

YEREL YÖNETİM

Büyükşehir Belediyelerinde Yerel yönetim, Büyükşehir Belediye Başkanı, Büyükşehir Belediye Meclisi ve Büyükşehir Belediye Encümeni’nden oluşur.

   Yerel yönetimi temsil eden Büyükşehir Belediye Başkanı, ildeki tüm seçmenlerin oy çokluğu ile seçilir. Yerel seçimlerde İlçe Belediye Başkanı ve İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanılarak ilçelerin belediye meclisleri oluşur. İlçe Belediye meclislerinden alınan üyelerle (başkan kontenjanı, ilçe nüfusu ve parti oy oranına göre) de Büyükşehir Belediye Meclisi oluşur. Bu mecliste ilçe belediye başkanları da yer alır. Meclisin başkanı Büyükşehir Belediye Başkanı’dır. Büyükşehir belediye encümeni, belediye başkanının başkanlığında, belediye meclisinin kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği beş üye ile biri genel sekreter, biri malî hizmetler birim amiri olmak üzere belediye başkanının her yıl birim amirleri arasından seçeceği beş üyeden oluşur. (5216 saylı kanun 16. madde)

EĞİTİM

İlde bir adet devlet üniversitesi bulunmaktadır. Aydın Adnan Menderes Üniversitesi 1992 yılında kurulmuştur. Üniversitede 3 enstitü, 20 fakülte, 1 devlet konservatuvarı, 6 yüksekokul, 19 meslek yüksekokulu, 35 araştırma ve uygulama merkezi bulunmaktadır.

DEMİRYOLU

Osmanlı İmparatorluğu döneminde, İngiliz Ottoman Railway Company tarafından 1856’da inşa edilen ve işletilen İzmir – Aydın hattı, Anadolu’nun ilk, Osmanlı İmparatorluğu’nun ikinci demiryoludur. Ege Bölgesi’nin güney ve güneydoğusunda çıkarılan madenler ile Küçük Menderes ve Büyük Menderes ovalarında yetiştirilen çeşitli tarım ürünlerinin, özellikle incirin İzmir Limanı’na daha hızlı getirilip ihracatının yapılabilmesi amacıyla inşa edilmiştir. 1935 yılında TCDD tarafından satın alınarak kamulaştırılmıştır. İlde, 16 istasyonu ile karşılıklı seferler devam etmektedir.

AYDIN GARI

Aydın’da Basmane-Denizli Bölgesel Treni, Basmane-Nazilli Bölgesel Treni, Söke-Denizli Bölgesel Treni ve Söke-Nazilli Bölgesel Treni hatları tarafından kullanılmakta olan 14 istasyon bulunmaktadır.

Ortaklar

Germencik

İncirliova

Aydın

Umurlu

Köşk

Sultanhisar

Atça

İsabeyli

Nazilli

Kuyucak

Pamukören

Horsunlu

Buharkent

Aydın’da Basmane-Söke Bölgesel Treni, Söke-Nazilli Bölgesel Treni ve Söke-Denizli Bölgesel Treni hatları tarafından kullanılmakta olan 2 istasyon bulunmaktadır.

ARAYOLU

İzmir ile Aydın arasında, İzmir – Aydın Otoyolu olarak bilinen Otoyol  bulunmaktadır. Bu otoyol üzerinde de Türkiye’nin en uzun üçüncü tüneli, Türkiye Otoyolları üzerindeki en uzun ikinci tüneli olan 75. Yıl Selatin Tüneli bulunmaktadır.

DENİZYOLU

Kuşadası Limanı’na yanaşmış olan bir kruvaziyer gemisi

Kuşadası Limanı’ndan denizyolu ulaşımı sağlanmaktadır. Kruvaziyer turizminin önemli limanlarından biridir. Ayrıca Yunanistan’ın Sisam adasına karşılıklı feribot seferleri düzenlenmektedir.

HAVAYOLU

Aydın’ın Efeler ilçesinde bir havalimanı bulunmaktadır. 1.435 metre uzunluğunda piste sahip olan bu havalimanı yıllarca kullanılmamıştır. 2012 yılında işletme hakkı Devlet Hava Meydanları İşletmesi tarafından 20 yıllığına Türk Hava Yolları Anonim Ortaklığına devredilmiştir. Günümüzde Türk Hava Yolları Uçuş Akademisi adıyla, 27 eğitim uçağıyla pilotaj eğitimi için kullanılmaktadır.

SAĞLIK

Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi’ne bağlı 1 tane eğitim ve araştırma hastanesi, Sağlık Bakanlığı’na bağlı 10 tane devlet hastanesi, 6 tane entegre devlet hastanesi, 3 tane ağız ve diş sağlığı merkezi, 128 tane aile sağlığı merkezi bulunmaktadır.