DARKALE MİNARELİ CAMİ – SOMA / MANİSA
Minareli Cami adıyla anılan eser, Tarhala’nın en tepe noktasında harim, mahfil, son cemaat mahalli ve yapıdan uzakta avlunun kuzeybatısında yer alan minareden meydana gelmiştir.34 Yapı, Kültür Bakanlığı Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu Başkanlığı’nın 8.7.1977 tarih ve A.633 sayılı kararıyla eski eser olarak tescillenmiştir.
YAPININ TARİHİ
Yapının kitabesi bulunmadığı için kesin olarak ne zaman inşâ edildiği bilinmemektedir. İnşa tarihi konusunda; A. Etlacakuş, 16. yüzyıldan kalma tarihi bir belgede Tarhala’da bir caminin varlığından söz edildiğini belirtmiştir. Bu belge ve eserin minaresinin mimari özelliklerinin İzmir, Birgi, Ödemiş ve Güdük Minare Mescidi minarelerine benzerliğinden dolayı, camiyi 14. yüzyılın ikinci yarısına tarihlendirmiştir. M. Çerkez, minarenin güney yönündeki kapısı üzerinde 15. yüzyıla denk gelen tarih bulunduğunu ve minare üzerine konmuş Bizans dönemine ait devşirme parçalardan dolayı minarenin inşâ tarihinin 15. yüzyıl olma ihtimalini kuvvetlendirdiğini belirtmiştir. Caminin mimari karakter ve malzeme özelliklerinden 19. yüzyılda inşâ edildiği anlaşılmaktadır. Minarede kullanılan tuğla malzemenin form ve niteliği ise 14-15. yüzyıl gibi daha erken bir dönemi işaret etmektedir. Kesme taş, moloz taş ve tuğla malzemeden inşâ edilen minarenin taş ve tuğla aralarında çimento harç kullanılmıştır. Minare beden duvarı üzerinden ongen kürsü ve pabuç üzerinde, silindir gövdeli olarak yükselmektedir. Kürsü üzerine yerleştirilmiş Erken ve Orta Bizans dönemine ait devşirme parçalar dikkat çekmektedir.38 Pabuçtan gövdeye geçmeden önce yaklaşık 1 m. yüksekliğinde betondan yapılmış ve üzeri çimentoyla sıvanmış küp bölümü bulunmaktadır. Minarenin şerefesi demir korkulukludur ve şerefe altı testere dişlidir. Minarenin İçinden şerefeye çıkılan basamaklar betondur. Bu haliyle minarenin kürsü ve pabuç kısmının özgün olduğu, buradan itibaren beton, taş ve tuğla aralarında çimento harç kullanılarak yapılmış silindir gövde bölümünün sonradan yapıldığı anlaşılmaktadır. Fakat gövdede kullanılan tuğla malzemenin, kürsü ve pabuçta kullanılanlarla aynı form ve dönem olması, gövdenin yıkıldığını ve kendi malzemesiyle yakın zamanda yeniden inşâ edildiğine işaret etmektedir. Caminin minareden çok daha geç bir döneme ait olması ise şöyle izah edilebilir: Minareyle aynı tarihte yapılmış eski cami yıkılmış ve yerine 19. yüzyılda yenisi yapılmıştır. Eser sade, mütevazi boyutlarda bir yapıdır ve günümüzde ibadethane işleviyle restorasyon aşamasındadır.
YAPININ MİMARİ ÖZELLİKLERİ
Eser, moloz taş malzemeyle inşâ edilmiş, duvar aralarında ahşap hatıllarla desteklenmiş ve kırma çatı ile örtülmüştür. Harim doğu batı yönünde dikdörtgen planlıdır ve harimin kuzeyinde kadınlar mahfili ve son cemaat mahallinden meydana gelmiştir. Caminin avlusunda kuzeybatıda yapıdan bağımsız minaresi bulunmaktadır. Caminin avlusuna batı cephe üzerinde bulunan devşirme ayaklara sahip kapıdan girilmektedir. Yapının kuzey cephesi doğu-batı yönünde uzanan son cemaat mahallidir. Son cemaat mahallini arazi şartlarına uydurmak için batı yönü içeri doğru eğimli yapılmıştır. Son cemaat mahalli kemer yüzeyleri bağdadi sıvalı, ahşap sütunlara oturmuş, altı yuvarlak kemerle avluya açılmıştır. Son cemaat mahallinin güney duvarı alt sırada iki, üst sırada üç pencerelidir. Alt sıradaki pencerelerin ortasında harime giriş kapısı açılmış ve bu kapının sağında yuvarlak kemerli mihrap nişi yer almıştır. Caminin diğer cephelerinin düzeni şöyledir: Doğu ve batı cephelerinde iki pencere görülürken, yol kotundan aşağıda kalmış güney cephesinde ise hiç pencere bulunmaz. Son cemaat mahallinden harime ahşap kanatlı ve pervazlı özgün kapıdan girilmektedir. Doğu-batı yönünde konumlanan harimin kuzeyi duvara bitişik halde dört ahşap sütun dizisiyle beş kemer gözlü olarak tasarlanmıştır. Kemer şekilleri en dıştakiler yarım daire, kuzeybatıdaki ikinci göz yuvarlak kemerli ve ortadakiler Bursa kemerlidir. Ortadaki kemer gözünde ahşap merdivenle çıkılan, mahfil yer almıştır. Merdiven ve mahfil ahşap korkulukludur ve mahfilden harime doğru yarım daire balkon uzanmıştır. Harimin zemini taş ve ahşap, çatı ise ahşap çıtalar arasında yer yer kontrplak kaplamalıdır. Tavanda ahşap kaplamalar arasında üçü aynı hizada, biri mihraba yakın dört adet kare tavan göbeği bulunur. Mihraba yakın göbekte dört yöne bakan stilize palmet formu yerleştirilmiştir. Üçü aynı hizada olan göbeklerden ortadaki daire formlu güneş kursundan, iki yanındakiler ise kafes tekniğinde çıtalardan oluşmuştur. Harimin doğu ve batı duvarları dikdörtgen biçimli, ikişer pencerelidir
Kaynak: Sanat Tarihi Yıllığı (Türk Mimarisinin Günümüze Kadar Geldiği Yerleşim: Tarhala)
