VAHİB-İ ÜMMİ TÜRBESİ – ELMALI / ANTALYA

     Elmalı’da doğmuş olan Abdulvehhab Ümmi’nin doğum tarihi kesin olarak bilinmemektedir. 1595’te memleketinde vefat etmiş olup Pınarbaşı mevkiindeki türbesi halen bir ziyaretgâhtır. Evliya Çelebi, Seyahatname’sinin “Ziyaretgâh-ı Elmalı Şehri” başlıklı bölümünde, Vahib Ümmi’den şöyle bahseder. “Pınarbaşı’nda Abdülvehhab Efendi’nin bir mesiregah asitanesi var kim ehibba ve erbab-ı zürefanın aramgah ve namazgâhıdır. Anda bir kubbe-i ali içinde medfundurlar (K.s.).”

    Zamanında eğitim ve irşad faaliyetlerini sürdürdüğü hankahın yanına yapılmış olan ahşap türbede kendisiyle birlikte eşinin ve iki çocuğunun mezarları bulunmaktadır. Abdulvehhab Ummi’nin önemli özelliği, Osmanlı asırlarında en yaygın tarikatlardan biri olan Halvetiyye’nin Orta kol olarak adlandırılan Ahmediyye kolunun Mısriyye şubesinin ilk temsilcisi olmasıdır. Abdulvehhab Ummi’nin erkânını devam ettiren halifesi Eroğlu Nuri olmakla birlikte Şeyh Armağan ve Şeyh Ömer Mazhari de onun halifelerindendir. Şeyh Ömer Mazhari hakkındaki bilgiler, Abdulvehhab Ummi’den seyr u suluk görüp hilafet aldıktan sonra Denizli’ye gelip burada vefat ettiği yönündedir. Oğlu Zuhuri’yi kendisi yetiştirmiş olup daha sonra hilafete getirilmiştir. Zuhuri, Denizli’de yaşamakla birlikte zaman zaman merkez dergâh olan Elmalı’ya da gidip gelmiştir. Her ikisinin de şiirleri bulunmaktadır. Abdulvehhab Ümmi’den sonra posta geçen Eroğlu, Malati mahlasıyla şiir yazan Hak aşığı sufinin yanında kendisinden sonra hilafete geçen Ümmi Sinan’ı da yetiştirmiştir.

VEHHÂB-I ÜMMİ

(Ölm. 1004=1595)

     XVI. yüzyıl mutasavvıf şairlerimizdendir. Halveti tarikatının orta kolunu temsil eden Ahmet Şemsü’d-din Marmaravi’den feyz almıştır. Kendileri de, mutasavvıf şair ve yazarlardan Ramazan Armağani ve Elmalılı Şeyh Eroğlu Yahşi Efendi’yi yetiştirmiştir, ayni zamanda Halveti’liğin çevrede etkin bir dergâh hâline gelmesinde öncü olmuştur.

Vahap Ümmi’nin oldukça zengin bir divanı vardır. Ahmet Fikri’nin rık’a hattı ile 1260 (1844) yılında yazılmış bir nüshası, Elmalı Halk Kütüphanesi yazma eserler bölümü 7 numarada kayıtlıdır.

    Mezarı; Elmalı Pınarbaşı’nda sonradan tekrar yapılan ahşap bir türbe içinde eşi ve iki çocuğu ile bir aradadır.

  VÂHİB ÜMMÎ HAZRETLERİ’NİN ÖLÜM YILI VE TÜRBESİ

    Allah ve Resûl aşkıyla dolu ömrünü, derviş yetiştirip, sohbet ve vaazlarıyla Hakk’ı söyleyerek sürdüren Vâhib Ümmî Hazretleri 1596 senesinde Elmalı’da Hakk’a yürür. Müridleri ve binlerce seveninin katıldığı cenâze töreninden sonra gözyaşı ve duâlarla Elmalı Pınarbaşı’ndaki dergâhın bahçesine sırlanır.

     1925 senesine kadar varlığını koruyan bu hankah maalesef aynı sene yıktırılır. İlerleyen senelerde ise türbesi tekrar ahşap olarak inşâ edilir. Kendisiyle birlikte eşi ve çocuklarının da bulunduğu türbesi, asırlardır Hak aşığı gönül dostlarının en önemli ziyaretgâhlarından biridir.

    16. yüzyılı derinden etkileyen Vâhib Ümmî Hazretlerinin asıl etkisi 17. yüzyılda ortaya çıkar. Zîra Abdülvehhablılar olarak adlandırılan dervişleri, gerek halleri, gerekse eserleriyle, tasavvuf ve edebiyat dünyamızı derin izler bırakır. Senelerce hizmetinde bulunan müridi Nûri Eroğlu Efendi, Ümmî Sinan Hazretleri gibi bir ilmî deryânın yetişmesine vesîle olur. Ümmî Sinan Hazretleri ise Niyâzî-i Mısrî gibi her devre tesir eden bir cevheri dünyâya kazandırır.

     Vâhib Ümmî Hazretlerinin dergâhından yetişen isimlere baktığımız zaman onun tesiri açısından tasavvufî yönüyle edebî yönünün de ağır bastığını görebiliriz. Mazhârî, Zuhûrî ve Eroğlu Nûri Efendi’yi bizzat yetiştiren Vâhib Ümmî Hazretlerinin ardından gelen isimler tasavvuf ve edebiyat alanında günümüzde de etkin isimler olur. Her biri dîvan sâhibi olan Ümmî Sinan Hazretleri ve onun halîfeleri Niyâzî-i Mısrî, Çavdaroğlu Müftî Derviş, Gülâboğlu Muhammed Askerî, Muslihüddîn Mustafa Uşşâkî, Ahmed Matlaî gibi beş büyük mutasavvıf şâir ile Ümmî Sinan Hazretlerinin oğulları Süleyman Hakîrî ve Selâmî Halil Efendiler, yine onların yetiştirdiği Kulalı Nüzûlî bu isimlerden bazılarıdır…

Kaynaklar; Evliyalar Şehri Antalya