SOMUNCU BABA CAMİİ TÜRBESİ – DARENDE – MALATYA

Darende İlçesi, Zaviye Mahallesinde bulunan cami ve minaresi ile aynı cami içinde yer alan Somuncu Baba Türbesi ve Balıklı Göl birliktelik taşır. Türbede yapım tarihine ait bilgi bulunmamakla birlikte, minaresi H. 1097 (M.1686) tarihlidir. Yapı 3139 m2 alan üzerindedir.

Cami ortasında türbe yer alır. Türbede, Cumhuriyet devri ahşap işçiliğinden ibaret bir sanduka yer alır. Türbeyi içinde muhafaza eden cami Şeyh Hamit-i Veli Zaviyesi’ne ait caminin yıkılması ile yerine bugünkü taş ve ahşap olarak inşa edilen bir camidir. Caminin güney yönünde dikdörtgen bir oda vardır. Burası, bugün kütüphane olarak kullanılmaktadır. Türbe içerisinde taş mimarili kabirler bulunmaktadır.

ŞEYH HAMİD-İ VELİ SOMUNCU BABA TÜRBESİ – DARENDE / MALATYA

Somuncu Baba Türbesi Tarihi

    Şeyh Hamid-i Veli Somuncu Baba Hazretleri’nin hem Kayseri’den ayrıldıktan sonra hem de ömrünün son döneminde Darende’de yaşadığı bilinmektedir.

1331-1412 yılları arasında yaşamış olan Şeyh Hamid-i Veli Hazretleri birçok şehirde bulunmuş nihâi durağı ise Darende olmuştur. Tohma Kanyonu içerisinde yaptığı çilehanesi ve Tohma ırmağı kıyısına kurduğu dergâhı ile etrafındakileri irşâd eden Somuncu Baba Hazretleri 1412 yılında Darende’de vefat etmiştir. Halifesi Hacı Bayramı Veli’nin kıldırdığı cenaze namazı sonrasında ise dergâhının içerisine defnedilmiştir.

    Somuncu Baba Türbesi tarihi belgeler ışığında araştırıldığında eski dönemlerde cami olarak kullanılmadığını öğreniyoruz. Uzun süre burası zaviye ve medrese olarak hizmet vermiştir. İlerleyen yıllarda ise burası türbe halini almış zamanla cami olarak kullanılmaya başlanmıştır. Yavuz Sultan Selim Han döneminde Sinan Paşa tarafından camide restorasyon yapılmıştır.    Caminin minaresini, 1685 yılında Somuncu Baba neslinden Abidin Paşa inşa ettirmiştir.

    Cumhuriyet döneminde ise Cami ve türbe olarak kullanılan külliyede imamet görevi Somuncu Baba ahfadına verilmiştir. Cumhuriyetin ilk yıllarında Somuncu Baba Hazretlerinin neslinden Hasan Feyzi Efendi camide görev yapmıştır. 1945 yılında vefat eden Hasan Feyzi Efendi’nin ardından imamlık görevi oğlu Ahmet Nuri Efendi’ye verilmiş fakat onun da kısa süre içerisinde tifo salgınında vefat etmesi üzerine Osman Hulusi Efendi imam-hatip olarak görevlendirilmiştir.

    Mutasavvıf ve Divan şairi Osman Hulusi Efendi ecdat yadigârı bu mekânı dönemin zor şartlarına rağmen en güzel şekilde restore etmeye ve korumaya çalışmıştır. Cami önünde yer alan balıklı havuz bu dönemde inşa edilmiş, Türbe ve caminin çatısı bu dönemde yenilenmiştir.

    SOMUNCU BABA KİMDİR?

    Anadolu’nun manevi mimarlarındandır. Hacı Bayram-ı Veli Hazretleri başta olmak üzere birçok talebe yetiştirerek Osmanlı Devleti’nin manevi anlamda büyümesinde ve gelişmesinde büyük katkısı olmuş bir Allah dostudur. “Somuncu Baba“ lakabıdır. İsmi kaynaklarda; Hamid-i Veli, Şeyh Hamidi Veli, Hamidüddün-i Veli, Hamid Hamideddin-i Veli gibi şekillerde geçmektedir.

    Şeyh Hamid-i Veli Somuncu Baba 1331 yılında Kayseri’nin Akçakaya köyünde dünyaya gelmiştir. Babası Anadolu’ya manevi fetih için gelen Horasan erenlerinden Şemsettin Musa Efendi’dir. Osmanlı Padişahlarından Yıldırım Beyazıt Han zamanında yaşayan Hamidi Veli, Peygamber Efendimiz(sav)’in 24. kuşak soyundan asil bir seyyid’dir.

İlk eğitimini babasından almış daha sonra ilim tahsilini Şam, Tebriz, Hoy ve Erdebil’de sürdürmüştür. Bayazid-i Bestâmi’nin ruhâniyetinden istifâde etmiş ve Alaaddîn-i Erdebilî’den icâzet alarak tekrar Anadolu’ya dönmüştür.

BURSA ULU CAMİİ AÇILIŞI VE SOMUNCU BABA

    Yıldırım Beyazıt Han’ın Niğbolu Savaşı’nın kazanılmasına Allah’a şükür nişânesi olarak yaptırdığı Bursa Ulu Cami, Osmanlı Devleti’nin ilk selâtin camisidir. Bursa’da çilehanesinin yanına yaptığı ekmek fırınında somun pişirerek çarşı pazar dolaşıp “Mü’minler, Somunlar” nidâlarıyla ekmek dağıtan Şeyh Hamidi Veli Hazretleri Ulu Cami’nin inşâası sırasında da işçilere ve halka somun dağıtmış, manevi yönünü gizlediğinden dolayı halk arasında “Somuncu Baba” lâkabıyla bilinir olmuştur. Yani bu dönemde Somuncu Baba kimdir? Diye sorsanız tüm halk her gün ekmek dağıtan yaşlı nurâni zâtı gösterecektir.

      Cami inşaatı tamamlanıp da açılış günü geldiğinde Padişah Yıldırım Beyazıt Han ilk hutbeyi okuması için dönemin tasavvuf büyüklerinden Emir Sultan Hazretleri’ni görevlendirmiştir. Şeyh Hamidi Veli Hazretlerinin manevi yönünü Bursa’da ilk keşfeden kişi olan Emir Sultan Hazretleri;

    “Padişahım bu beldede benden daha âlim kimseler vardır. Onlar aramızda iken hutbe okumak bize düşmez” diyerek bu görev için Şeyh Hamid-i Veli Hazretleri’ni işaret etmiştir. Padişahın huzurunda görevi reddetmeyen Hamidi Veli Hazretleri hutbede Fatiha Suresi’ni 7 farklı şekilde yorumlayarak işârî tefsirini yapmıştır. Bu olağanüstü hutbeyi dinleyen cemâat Somuncu Baba olarak bildikleri Şeyh Hamid-i Veli Hazretleri’nin manevi büyüklüğünün farkına varmıştır. Osmanlı Devleti’nin ilk Şeyh’ül islâmı Molla Fenâri Hazretleri ise bu tefsir üzerine “Ayn’ul Ayan” isimli Fatiha Tefsiri kitabını kaleme almıştır.

“SIRRIMIZ FAŞ OLDU”

    Bursa’da manevi büyüklüğü ortaya çıkan ve kendi ifadesiyle sırrı faş olan Hamidi Veli Hazretleri ise talebeleri ile birlikte Bursa’dan ayrılmıştır. Melâmilik ’in en önemli temsilcilerinden olan Şeyh Hamidi Veli Hazretleri halk içinde Hakk ile birlikte olma yolunu seçmiş insanların teveccühünden ziyâde talebe yetiştirmek ve âlem-i İslâm’a hizmet etmekle meşgul olmuştur. Bu sebeple Somuncu Baba aşkın sırrı yolculuğunda kendi sırrı nerede ortaya çıktı ise oradan uzaklaşmıştır. Şeyh Hamid-i Veli Hazretleri’nin Bursa’dan ayrılmasını Bursalı İsmail Hakkı Silsilenâme’sinde şu şekilde anlatmıştır:

    “Şeyh Hamid ol gece merkebine suvar olup Aksaray tarafına gitmiştir. Ve burada kendisinin Muzaf Mescidi vardır. Ve Aksaray’dan dahi Darende’ye hicret buyurup ve anda intikal-i bekâ kılmıştır. Ve hâlâ türbesi ziyaretgâhtır.”

    Somuncu Baba Bursa’dan ayrılmıştır ama hem o dönemde kullandığı fırını hem de hayatı günümüze kadar unutulmamıştır. Hatta çarşı esnafının her sabah iş başı yaparken Hamid-i Veli Hazretlerinin ekmek dağıttığı yerde dua ederek işe başlaması tesirlerinin ne kadar etkili olduğunu göstermektedir.

    Somuncu Baba Aksaray’da yaşadığı yıllarda talebelerinin meşhurlarından halifesi Hacı Bayramı Veli Hazretleri’ni dinî ve dünyevî ilimlerde eğiterek irşâd vazifesi ile Ankara’ya görevlendirmiştir. Hacı Bayramı Veli Hazretleri’nin Osmanlı Devleti’ne etkileri ayrı bir yazı konusu yalnız o kadar tesirli olmuştur ki; Somuncu Baba kimdir? Denildiğinde ilk akla gelen Hacı Bayramı Veli’nin hocası olduğudur. Oğullarından Yusuf Hakiki Baba’yı da Aksaray’a görevlendiren Hamidi Veli Hazretleri diğer oğlu Halil Taybi ile birlikte Hac ziyaretinde bulunmuştur.

SOMUNCU BABA’NIN VEFÂTI VE SOMUNCU TABA TÜRBESİ

    Anadolu’ya döndükten sonra özellikle Kayseri, Bursa, Aksaray ve Darende olmak üzere birçok merkezde bulunan ve talebe yetiştirerek İslam’a hizmet eden Şeyh Hamidi Veli Hazretleri ömrünün son kısmını daha önce de yaşadığı Darende’de geçirmiştir.

    Kaynaklarda Hıdırlık mevkii adı verilen günümüzdeki Zaviye Mahallesi’nde Tohma Irmağı’nın yanına halvethanesini kuran Şeyh Hamidi Veli Somuncu Baba Hazretleri 1412 yılında Darende’de vefat etmiştir. Cenaze namazını halifesi Hacı Bayramı Veli kıldırmış ve halvethanesinin bulunduğu mekâna defnedilmiştir. Vefatından sonra türbe haline çevrilen bu mekân zamanla cami olarak kullanılmaya başlanmıştır.

    Şeyh Hamid-i Veli Hazretleri’nin Darende’deki soyunu devam ettiren evlâdı Halil Taybi Hazretleri de babasının yanına defnedilmiştir. Günümüzde Darende’de bulunan ve külliye şeklinde hizmet veren Somuncu Baba Türbesi ve Külliyesi her yıl binlerce misafir tarafından ziyaret edilmektedir.

    Somuncu Baba Darende’deki ebedî istirahatgâhında âşıklarının gönlünde yaşamaya devam etmekte, Somuncu Baba Türbesi nerede diye merak eden sevenlerini günümüzde de manevi anlamda irşâd etmektedir. Öyle ki şu anda Somuncu Baba kimdir? Sorusunda herkesin aklına Darende gelmektedir.