GERMİR – KAYSERİ

GERMİR – KAYSERİ

Germir (Ermenice: կարմիր; Modern Yunanca: Καρμιριά ve Γκέρμερ) ya da 1960-2000 yılları arasındaki adıyla Konaklar, Kayseri’nin Melikgazi ilçesinde bulunan, bir köy niteliğindeki yerleşim yeri iken mahalle statüsüne dönüştürülmüş tarihi bir semttir. Şehir merkezine 5 km uzaklıktadır. 1900’lü yıllarından başlarında yani 1915 Ermeni Tehciri ve 1923 Rum mübadelesi yaşanmadan önce kasabanın nüfus yapısı 1000 Türk, 2000 Ermeni ve 2500 Rum’dan oluşmaktaydı. Eski Germir’in Müslüman bölgesi dışında iki adet Rum bölgesi vardı. Bu bölgelerden birinin adı Agioi Theodoroi (Άγιοι Θεόδωροι), diğerinin adı ise, Meryem’nın unvanlarından biri olan ve “En Kutsal” anlamına gelen, Panagia (Παναγία)’dır.

TARİHÇE

İlk araştırmalar sonucunda Germir’in 18. yüzyılda kurulduğu düşünülmekteydi ancak daha sonra bu yerleşim yerinin 12.-13. yüzyılda kurulduğu ortaya çıkmıştır. Bu eski tarihlerden 20. yüzyılın ilk çeyreğine kadar, daha çok Hristiyanlardan oluşan, üç kültürün bir arada dostça yaşayışlarına tanıklık etmiş bir yerleşim yeridir. Bunlar Ortodoks Rumlar, Apostolik ve Ortodoks Ermeniler ve Müslüman Türkler’dir. Türk Kurtuluş Savaşı’ndan sonra bu bölgede sadece Türkler kalmışlardır. Ayrıca Hristiyanlar’ın göçünden sonra bir dönem de muhacirlere ev sahipliği yapmıştır. Diğer kültürler, çeşitli sebeplerden dolayı buradan ayrılmak zorunda kalmıştır. Günümüzde Germir tarihi ve kültürel zenginliğini arayan yarı harabe bir yer hâlini almıştır. Eski refah ve zenginlik içindeki günlerinden çok sayıda eser kalmamıştır. Birçok tarihi mekân, özellikle Türk ve Ermeni defineciler yüzünden zarar görmüştür.

3 tarihi kilise (biri 1915 Ermeni Tehciri ile mahallesi terk etmek zorunda bırakılmış Ermenilere bir kısmı da 1923 Rum Mübadelesi sebebiyle resmî dilini bile konuşamadıkları sözde memleketlerine gönderilen Türkofon Rumlara ait olan), günümüzde ya renkli freskleriyle harabe bir şekilde bulunmakta ya da yerli halk tarafından ev şeklinde kullanılmaktadır. Harabe olan kiliseler, iç ve dış olarak fiziksel hasar görmüştür. Bu kiliselerden Ermenilere ait olanının adı Surp Stephanos Ermeni Apostolik Kilisesi (Ermenice’de Surp, “Hazreti” yani “Sayın” demektir. Yunanca’dan gelen Stephan(-os/-oğlu) özel adı ise “Onur, Taç, Çelenk” anlamlarına gelmektedir. Ermeni Apostolik Kilisesi; Ermeni Lusavoriçagan Kilisesi ve Ermeni Ortodoks Kilisesi olarak da adlandırılır.) idi. Kiliselerden Yunanlara ait olanlar ise, adını bulunduğu yere de vermiş olan, Agioi Theodoroi (tr: Aziz Teodor/Tanrı’nın Hediyesi) ve Panagia (tr: En Kutsal/Hristiyanlara göre Meryem Ana sıfatı) kiliseleridir. Germir’deki bu üç kilisenin tapusu 1940’larda şahıslara verilerek mabetler, özel mülke tevdi edilmiş. Tarihi eserler arasında altı adet cami de bulunmaktadır. Yine 1900’lü yıllarda bir köy olan Germir’de 4 okul, 4 eczane, 25 Hristiyan doktor, 35 dükkân bulunmaktaydı. 1892 yılına ait Rum kayıtlarına göre ise mahallede bulunan dört okulda, 5 öğretmen ve 242 öğrenci bulunuyordu. Ermeni kayıtlarına göre ise 1823’te 115 öğrencinin bulunduğu bir Ermeni okulu mevcuttu. 20. yüzyılın başında da önce Ermeniler sonra Rumlar tarafından terk edilen mahallenin içinde 2000 kitap barındıran büyük bir kütüphane mevcuttu. Ayrıca Germir, geçmişte Orta Anadolu’nun en önemli beziryağı üretim merkeziydi. Germir’de hâlâ sağlam duran fakat kullanılmayan 30’a yakın bezirhane vardır. Köy konaklarının, cami ve kiliselerinin duvarlarını, tavanlarını süsleyen resimlerin de canlı bir şekilde ayakta kalmasını sağlayan en büyük unsurlardan biri beziryağı olarak bilinen ve fiziksel olarak zeytinyağına benzeyen yağdır.

Ayrıca Germir’deki köklü Türk ailelerinden bazıları Hatipoğlu, İmamoğlu, Akel ve Narin aileleridir. Germir, üç kez Oscar kazanmasının ve beş kez de aynı ödüle aday gösterilmesinin yanı sıra çok sayıda prestijli ödül sahibi, dünyaca ünlü Yunan asıllı Amerikalı yönetmen, aktör, prodüktör, senarist ve yazar Elia Kazan (1909-2003)’ın memleketidir. Bir yaşına kadar İstanbul’da yaşadıktan sonra ebeveynlerinin doğup büyüdüğü yer olan Germir’e taşınan Kazan, o dönem köy olan Germir’de Aliye Kazancıoğlu adıyla anılmıştır ve dört yaşında zorunlu olarak New York’a göç etmesinin ardından ileri yıllarda, yaşamı boyunca hemen hemen her sene bölgeyi ziyaret etmiştir. Ek olarak Ermeni, İskoç, Hollandalı ve Türk asıllı Amerikalı televizyon kişilikleri Kim Kardashian, Kourtney Kardashian ve Khloé Kardashian’ın babası ünlü avukat Robert Kardashian’ın babaannesi de, Sivaslı bir Ermeni ile evlenerek Los Angeles’a göç eden, Germirli bir Türk idi.

Türkofon yani Türkçe konuşan Germirli Rumlar hakkında mahallenin yerlisi yaşlı bir Türk Germirli, Hürriyet gazetesi muhabirlerine, “Onlar Rumca bilmezlerdi. Yunanistan’a göçünce çok büyük zorluk çekmişler. Bundan 20 yıl önce mahalleden Yunanistan’a göçmüş bir adam Germir’e geldi ve dedi ki, ‘Bizi orada hep dışladılar. Türk tohumu dediler. Aralarına almadılar. Yunanca’yı sonradan öğrendik.’ Bunu duyduğumda çok üzüldüm.” diyerek Rumların mevcut durumunu bildirmiştir.

En yaygın olarak bilinen etimolojik kökenine göre Germir, adını binalarının yapımında kullanılan kırmızı tonlarındaki taşlardan almıştır çünkü “կարմիր” (Karmir), Ermenice’de “Kırmızı” anlamına gelmektedir. Aslında Germir kelimesinin etimolojik kökeni ve anlamı üzerine birden fazla yorum vardır. Bunlardan ikincisi de Eski Türkçede “Aydınlık ve Güneş Gören Yer” anlamına gelen kelimedir ki Erciyes Dağı’nın heybetine ve Kayseri genelinden daha çukur bir bölgede bulunmasına rağmen Germir, şehrin en güneş alan yerlerindendir ve Stefanos Yerasimos da, bu sözcüğün Anadolu dillerinden gelmiş olmasının daha kuvvetli olduğunu söylemektedir. Üçüncü olarak Yunanca’daki “Καρμιριά” kelimesinden geldiği de düşünülmektedir ancak bu kelimenin etimolojik kökeni Yunan dilbilimciler tarafından henüz çözülememiştir. Bir dönem de elekçilikle uğraşan poşaların mahallede otururmasından dolayı yöre “Poşa Deresi” olarak adlandırılmıştır. Yemyeşil bir vadinin içinde bulunan Germir, 1996 yılından itibaren SİT alanı ilân edilmiş durumdadır.

“1960’LARIN BAŞIYDI. TABELALAR ANİDEN DEĞİŞTİ. GEÇMİŞİMİZ ELİMİZDEN ALINMIŞ GİBİ OLDU. TARİHSİZ KALDIK. SOKAKLAR AYNIYDI, BAĞLAR BAHÇELER DEĞİŞMEMİŞTİ AMA SANKİ BİRİLERİ BİZİ ALMIŞ DA BAŞKA BİR DİYARA GÖTÜRMÜŞ GİBİ HİSSETTİK KENDİMİZİ. SOKAKLARIN, BAĞLARIN, BAHÇELERİN ELİMİZDEN ALINDIĞINI DÜŞÜNDÜK. RESMÎ YETKİLİLERİN ÖNÜNDE, TÖRENLERDE HEP KONAKLAR DİYORDUK AMA ONLAR ÇEKİLDİKTEN SONRA GERMİR DEMEYE DEVAM EDİYORDUK. BEN ARAMIZDA KONUŞURKEN HİÇBİR GÜN KONAKLAR DEDİĞİMİZİ HATIRLAMIYORUM. ALIŞAMADIK BU İSME, SİNDİREMEDİK İÇİMİZE.”

MUHTAR MELİK TEMİZ’İN, HÜRRİYET GAZETESİNE YAPTIĞI DEMECİ.

1940 yılında İçişleri Bakanlığı’nın kurduğu “Yabancı Adları Değiştirme Komisyonu”nun yerleşim birimlerinin adlarını Türkçeleştirme çalışmaları dahilinde 27 Mayıs 1960’tan sonra adı, mahallenin hemen hemen sadece heybetli, antik ve insalanrı hayrete düşürecek kadar başarılı bir mimari ve mühendislik harikası konaklardan oluşmasından ötürü, “Konaklar” olarak değiştirilmiş ancak köy yine de hem tabelalar da hem de tüm yerli halkın dilinde “Germir” olarak kalmıştır. Yıllar sonra, yine haksızlığa uğramış başka bir köy olan “Tavlusun”un 1998 yılında kendi adına yeniden kavuşmasından güç alarak cesaretlenen Germir köylüleri, 1999 yılında köy muhtarının halkın imzalarını almasıyla Valiliğe, İçişleri Bakanlığı’na, Kültür Bakanlığı’na, Kaymakamlığa dilekçelerle başvurdu. Sonunda Melikgazi Belediye Encümeni, başlattılan çalışmalar sonucunda 15 Şubat 2000 tarihli karar ile mahallenin eski adını geri vermiştir. Konaklar adı ise günümüzde her ne kadar Germir’i kapsıyormuş gibi düşünülse de aslında eski mahallenin yukarısında bulunan ve tarihi binalardan çok modern apartmanlar bulunduran komşu bir mahallenin adıdır.

Germir hakkında bilinen hikâyelerden bir diğeri de, Türkiye-Yunanistan nüfus mübadelesi ile köylüsü ve sevgilisi Maria’dan ayrı düşünce Yunus Dede’nin söyleyerek kültüre kazandırdığı “Germir Bağları” türküsüdür. Germir, her yıl, belirli sezonlarda gezi veya atalarının yaşadığı yeri görme amaçlı gelen çok sayıda, özellikle yabancı, turist kafilelerine ve beraberinde getirdikleri tercümanlara, gazetecilere ev sahipliği yapmaktadır.

KAYNAK: VİKİPEDİ