EĞİRDİR – ISPARTA
EĞİRDİR – ISPARTA
Eğirdir’in Tarihi
Eğirdir, Akdeniz Bölgesinin göller yöresinde Isparta’nın doğusunda, Eğirdir Gölü’nün kuzeyinde küçük bir yarımada üzerinde bulunmaktadır. Isparta’ya 34 kilometre mesafede olup1840 kilometrekarelik bir araziye sahiptir. Deniz seviyesinden yüksekliği 918 metredir. Eğirdir ve çevresinin Arzava Krallığı (2000-1200) döneminden beri meskun olduğu buluntulardan ve kayıtlardan anlaşılmaktadır. Hitit dönemindeki (MÖ l800-l200) metinlerde bugünkü Eğirdir İlçesi topraklarının da içinde bulunduğu bölgenin adı “Pitaşşa” olarak geçer. Frig (MÖ 750-690), Lidya (MÖ 690-547) ve Pers (MÖ 547-334) dönemlerinde bölge siyasi olarak el değiştirmiştir. Eğirdir İlçesinin Lidya’nın son hükümdarı Kroisos tarafından kurulduğu ve adının da ‘’Krozos’’ olduğu sanılmaktadır. Şehrin iç kalesi de bu dönemde inşa edilmiştir.
MÖ 334-323 tarihleri arasında Büyük İskender’in kontrolüne giren bölge, MÖ 323 yılında Büyük İskender’in ölümünden sonra haleflerinden Seleukos ve Lysimakhos arasında yapılan Kurupedion Savaşı (MÖ 281) sonucunda Seleukosların eline geçmiştir. MÖ l88 yılında Roma ordusuna yenilerek, Apameia (Dinar) Barışı’nı imzalayan Seleukoslar Toroslara kadar olan kısımdan çekilmişler ve bölge Romalılar tarafından Bergamalılara bırakılmıştır. Hellenistik Dönemde Viarus (Eğirdir Sivrisi) eteklerinde Prostanna, Barla Kasabası yakınında Parlais, Sarıidris Kasabası yakınında Malos kentleri kurulmuştur.
MÖ l88-133 yılları arasında Bergama Krallığının elinde bulunan bölge, MÖ l30’da Romalılar tarafından ele geçirilerek, MÖ 102-49 yılları arasında Kilikya Eyaleti içine alınmış, daha sonra Asia Eyaleti’ne bağlanmıştır. MÖ 39 yılında Galat Kralı Amyntasın kontrolüne giren bölge MÖ 25 yılına kadar bu durumda kalmış, daha sonra Galatia Eyaleti içine alınmıştır. Roma İmparatorluğunun MS 395 yılında parçalanmasıyla Doğu Roma İmparatorluğu (Bizans) sınırları içinde kalmıştır. Prostanna, Limnai (Hoyran) ile birlikte Hristiyanlığın önemli merkezlerindendi. Eğirdir ve çevresinin 395’te Bizans egemenliğine girmesinden sonra, şehrin Ortaçağ’da “Akroterion” şeklinde isimlendirildiği görülmektedir. Bizans egemenliğinin son dönemlerinde, şehrin adı “Akrotiri” olarak geçmektedir.
Eğirdir ve çevresi 1204 yılında çevredeki şehirlerle birlikte Anadolu Selçuklu Devleti’nin eline geçti. Selçuklu sultanları göl kenarındaki bu güzel beldeyi zaman, zaman sayfiye yeri olarak kullanmışlardır.
Selçuklular döneminde şehrin imarına önem verilerek surlar onarılmıştır. Ortaçağ’da ise Mısır’la ticaret ilişkisini sağlayan Antalya limanından Anadolu içlerine giden yol üzerinde önemli bir konaklama ve ticaret merkezi haline gelmiştir. Eğirdir şehir merkezinin 3 km güneyinde, göl kıyısında Anadolu Selçuklu kervansaraylarının en büyükleri arasında yer alan Eğirdir Hanı 1237 yılında Selçuklu Sultanı II.Gıyaseddin
Keyhüsrev tarafından yaptırılmış, ancak kısa bir süre sonra geçirdiği büyük bir yangın sonucu kullanılamaz hale gelmiştir. Eğirdir bu özelliğinin yanı sıra XII. yüzyılın son yarısıyla XIII. yüzyılda ilmi ve sosyal hareketlerin canlı olduğu ve bununla ilgili müesseselerin (medrese, tekke, Mevlevihane vs.) bulunduğu şehirler arasında yer almıştır.
Anadolu Selçuklu Devletinin yıkılmasının ardından Feleküddin Dündar Bey tarafından 130l yılında Hamitoğulları Beyliği kurulmuş, bu beyliğin Uluborlu’dan sonra 1310 yılında ikinci merkezi Eğirdir olmuştur. Beyliğin kurucusu bu şehirde imar hareketlerine girişmiş ve kendi adına izafetle buraya “ Felekabad” adını vermiştir. Şehir 1324-l327 yılları arasında İlhanlılar’ın Anadolu Valisi Timurtaş tarafından işgal edilmiştir. Dündar Bey bu dönemdeki İlhanlı hâkimiyetini tanımıştır. Timurtaş’ın Mısır’a kaçışından faydalanan Dündar Bey’in oğlu Hızır Bey 1328 yılında tekrar Eğirdir’e hâkim olmuştur. XIV. yüzyılın ikinci yarısında Eğirdir, Karamanoğulları’nın saldırılarına uğramıştır. Bu saldırılar üzerine Hamitoğulları, komşuları olan Germiyanoğulları ve Osmanoğulları’ndan yardım istemek zorunda kalmıştır. Osmanoğulları’nın bu yardımına karşılık Hamitoğulları Beyliği’nin bir kısım toprakları Osmanlılara verilmesine rağmen Eğirdir, 1390 yılına kadar beyliğin elinde kalmış ve bu tarihte Yıldırım Bayezid tarafından Osmanlı hakimiyeti altına alınmıştır.
Timur 1402 yılında kazandığı zaferin ardından Anadolu’da giriştiği harekât sırasında bazı kaynaklara göre 2 Aralık 1402, bazılarına göre ise 11 Mart 1403’te Eğirdir’i ve Eğirdir halkının sığınmış olduğu Nis Adasını zapt etmiş ve burayı Karamanoğlu II. Mehmet’e vermiştir. Mehmet Bey de Timur adına Kayseri, Konya, Larende’de olduğu gibi Eğirdir’de sikke bastırmıştır. Fakat Karamanlılar daha sonra 1425 yılında Eğirdir’i Osmanlılar’a iade etmek zorunda kalmıştır. Eğirdir ve çevresi, Osmanlı idaresi altında Selçuklu ve Hamitoğulları dönemindeki ihtişamını kaybetmiştir. XVI. yüzyılın başlarında Isparta’nın nüfusu Eğirdir’i geçmiştir. Bununla birlikte önemli bir pazar yeri olma özelliğini sürdürmüştür. Nitekim XVI. yüzyılda Hamit Sancağı içindeki on altı pazar yerinden biri de Eğirdir idi. Eğirdir, Hamit sancağında XV ve XVI. yüzyıllarda müstahkem, surlarla çevrili ve kalesi olan tek şehir özelliğini taşımaktaydı. Seyyahların ifadelerine göre, Eğirdir’in XVI. yüzyıldan bu yana pek fazla gelişmemiş olduğu anlaşılmaktadır. 1305 (1888 ) tarihli Konya Vilayeti Salnamesi’ne göre bu sıralarda Eğirdir’de dördü minareli olmak üzere otuz iki cami, on yedi mescit, iki medrese, bir kütüphane, dört hamam, 150 kadar dükkân, üç han ve iki kilise vardı.
Eğirdir’in Osmanlı döneminde XX. yüzyılın başlarına kadar ulaşım bakımından pek parlak olmayan vaziyeti, İzmir-Aydın demiryolu hattının 1912 yılında buraya kadar uzatılmasıyla iyi bir duruma gelmiştir. Bu sayede halı sanayi ve halı ticaretinde belirgin ilerleme kaydedildi. Örneğin, 1910-1913 yıllarında Eğirdir’de 500 halı tezgâhı bulunuyor, bu tezgâhlarda 1500 işçi çalışıyor ve 15000 metrekare halı dokunuyordu.Yunanlıların İzmir’i işgali üzerine tüm yurtta milli direniş hareketinin başladığı dönemde Isparta ve havalisinin bağlı bulunduğu Konya vilayetinde, valilik makamında bulunan Cemal Bey Osmanlı Hükümetine sadakatini devam ettiriyordu, Isparta ve Eğirdir’deki milli direniş hareketini de engellemeye çalışıyordu. Cemal Bey’in muhalif hareketlerini ortadan kaldırmak ve bölgede milli direnişin önündeki engelleri yok etmek için Hafız İbrahim Demiralay, oluşturduğu birlikle Gelendos’tan gelerek, 19-20 Eylül 1919’da Eğirdir’de yönetime el koymuştur. Bu olayın ardından Hafız İbrahim, Eğirdir halkını hükümet meydanında toplayarak, gönderdeki bayrağı indirtmiş ve tekrar göndere çektirmiştir. Halka bunun sebebini de şu sözleriyle izah etmiştir: “Ey ahali! Yere inen bayrak Osmanlı bayrağıdır. Tekrar çıkması Kuvâ-yi Milliye’yi temsil ettiğine işarettir. Canımızla malımızla her şeyimizle ortaya atıldık. Arzumuza ulaşmak içün hiç bir kuvvetin müdâhalesini tanımıyoruz ve korkmuyoruz. Amir ve memur herkes bilmelidir ki Millî hareketten başka bir şey yoktur. Her şey onun emrine bağlıdır. Yoksa vazifesini terk etmesi, hakkında daha hayırlıdır. Telaş, endişe etmeyiniz. İş ve gücünüzle meşgul olunuz. Yalnız millî hareketi her şeyinizle kabul ve takviye ediniz.” Bu gelişmelerden sonra 20 Şubat 1920 tarihinde, Tığlızade Hakkı Efendi’nin başkanlığında, Müftü Hüseyin Hüsnü, Hacıosmanzade İbrahim, Hatıpzade Nuri, Telgraf Müdürü Selami, Hatıpzade Rifat, Hafızağazade Ömer Efendilerden oluşan Eğirdir Milli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti teşkilatı kurulmuş, bu teşkilatın mahalleler ve köylerde de şubeleri açılmış, heyetleri oluşturulmuştur. Bu cemiyet aracılığıyla Eğirdir ve köyleri, Milli Mücadeleye insan ve malzeme yardımlarında bulunmuştur.
Eğirdir, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan sonra da Osmanlı Devleti zamanındaki ilçe statüsünü sürdürmüştür. Devlet işlerinin icra edildiği Taş
Medrese’ye bitişik olan hükümet konağı 1923 yılında yanmıştır. Halk tarafından bina tamir edilerek devlet işleri aksatılmadan yürütülmüştür. 1937 de Yumrutaş mevkiinde hükümet konağı yaptırılmıştır. 3 Mart 1955’te de bugün Meslek Yüksek Okulu olarak kullanılan hükümet konağı yapılıştır. 1984 yılında ise ülkenin ve ilçenin kalkınmasına paralel olarak yapılan Yeni Hükümet Konağı, bugün de halka hizmet vermeye devam etmektedir.
1930 yılında çıkarılan kanunla yabancı isimlerin değiştirilmesi yoluna gidilmiş ve ilçenin adı da “İğridir” olarak değiştirilmiştir; ancak PTT‘de meydana gelen karışıklığı gidermek için ‘’ İ-E’’ olarak değiştirilmiştir. İlçe halkının eğrilik ifade eden bu isme tepki göstermesinden dolayı 8 Mayıs 1985’te de ‘’ Eğridir’’ ismi’’ Eğirdir’’ olarak değiştirilmiştir.
EFSANELER
1. Eğirdir İsminin Efsanesi: Zamanın birinde Eğirdir’de yaşayan bir bey, eşi ve çocuklarıyla birlikte Sivri Dağı eteklerinde avlanmaya çıkar. Bey orada bir geyik görür, okunu gerer ve geyiğe atar. Ancak ok geyiğe değil, arkada bulunan kayaya saplanır. İşte tam bu noktadan sular fışkırmaya ve çoğalarak akmaya başlar. Beyin çocuğu bu suya kapılır ve boğularak ölür.
Bey, hanımının yanına koşar ve çocuğun boğularak öldüğünü bildirir. Hanım dalmış, elindeki tenkerekiyle yün eğirmektedir. Bey daha da bir isyankâr tavırla; “Hanım hanım çocuğu su aldı götürdü, sen hala elindekini eğirir durursun. Eğirdur bakalım” der.
Böylece Eğirdir ismi ilk defa söylenmiş ve bu yöreye verilmiş bir isim olarak kalmıştır.
2. Anamas Efsanesi: Anamas Yaylası, Anamas Dağı’nın eteğindedir. Sütçüler, Beyşehir Gölü, Ş.Karaağaç arasında oldukça geniş bir yayladır. Yüksekliği 1500 metrenin üzerindedir. Anamas adının verilmesiyle ilgili iki tane rivayet bulunmaktadır.
Birinci Rivâyet: Aksu İlçesi’nin ilk adı olan Anamas’da vaktiyle fakir bir ailenin oğlu, anasının yanlış telkinlerine kapılarak küçükken yumurta ve tavuk hırsızlığına başlamıştır. İşi gitgide büyüterek korkulur bir eşkıya olmuş, yol keser, haraç alır, her türlü pislikleri yapmaya başlamış. Nihayet yakasını hükümetin pençesine kaptırmış. Kıydığı canların, yollarını kestiği mazlumların bedduâsı onu darağacı altına getirmiş. Tam asılacağı sırada son isteği sorulmuş. Abdest almış ve iki rekat namaz kılmış ve ellerini göğe kaldırarak: “-Yarabbi, bu işlerde benim günahım yok. Beni bu kötü yollara anam öğütledi. Beni asma Anamı-as…” diye yalvarmağa başlamış. Derken adamı asmağa memur olan hükümet adamları, zavallı delikanlı yiğidin macerasını dinlemişler ve onu asmaktan vazgeçmişler. İşte, kendini bilmez, cahil bir ananın teşvikiyle hırsızlığa alışan masum delikanlının macerası bu dağlara Anamı-as adını verdirmiştir.
İkinci Rivâyet: Çok eskiden bu dağda bir zengin ağa yaşarmış. Astığı astık, kestiği kestikmiş. Ağanın adamları, sürüleri, sürülerine bakan çobanları varmış. Çobanlarından biri özü sözü doğru, yağız bir delikanlı imiş. Delikanlı, ağanın kızına aşıkmış. Yıllarca “Ben bir çobanım, o ağa kızı” diye aşkını kor yapıp içinde saklamış. Ama bir zaman gelmiş dayanamamış “-Ana” demiş. “-Bana ağanın kızını isteyeceksin.” Ana önce korkmuş, çekinmiş ama oğlunun solan yüzüne dayanamamış, gitmiş kızı istemiş. Meğer kız da çobanı severmiş. Ağa, kızının hatırı için çobanın dileğini hoş görmüş. Demiş ki: “-Kızımı veririm, ama, koyunlarımı bir gün susuz bırakacak, ertesi gün göl kıyısına götüreceksin.” Çoban kabul etmiş. Ağanın dediği gibi sürüyü susuz bırakıp, göle götürmüş. Tam yaklaştıklarında başlamış kaval çalmaya. Cümle koyunlar, kuzular durmuşlar. Kavalın sihirli sesi onları büyülemiş, suyu görmez olmuşlar. Yalnız içlerinden biri kendini sudan alamamış. Binlerce başlık sürüdeki bir koyun yüzünden de ağa: “-Olmaz” demiş. Bir daha denemişler yine olmamış. Üçüncüsünde inatçı koyun da, kavalın nağmesine uyup su içmemiş. Bu defa ağa: “-Bir kere daha dene” deyince çoban kızmış. “Anamı assalar bu kızı almam” demiş ve vermiş kendini dağa. Bir daha ne gören olmuş, ne sesini duyan. “Anamı assalar” sözü de yılların altında ezile ezile değişerek Anamas olmuştur.
Efsanede geçen hadise sonucunda çobanın “Anamı assalar” sözü zamanla yöreye Anamas adını vermiştir. Efsane içinde çobanın olağanüstü bir gücü ortaya konmuştur. Bu gücü aşkına olan samimiyetinden dolayı Allah tarafından aldığına inanılmaktadır.
3. Ayazmana Efsanesi: Ayazmana Senirkent ve Isparta’da olan bir mesirelik yerin adıdır. Rivâyete göre eveli bir anaynan gızı varımış. Evleri bitecik adayımış. Bunnarın bir sürü goyun guzuları varımış. Yakınnarında da su yoğumuş. Goyunnarı sulamaya de uzaklara giderlerimiş. Gız, çok bıkmış goyunnarı sulamak için uzaklara gidip gelmekten. Oturmuş, Allah’a yalvarmış: “-Allahım ne olur şuracıkda su olaydı. Su çıkar da istesen evimin ortasından çıkar” demiş. Bunun üzerine odanın ortasından su çıkmış
Bi gış günü guru darı bi şey bişirceklermiş. Yakacakları galmamış. Gadın, yakıcak aramaya dışa çıkıyomuş. Amma, soğuktan, fazla uzaklaşamadan dönüyomuş. Her defasında da gız sormuş: “Ayaz mı ana?” derkene oranın adı Ayazmana galmış.
Ayazma adı bu geçen efsanedeki hadisenin sonunda verildiğine inanılmaktadır.
4. Gelincik Dağı (Gelincik Ana) Efsanesi: Senirkent’in 10 km. doğusunda, Senirkent’in yaslandığı dağın doğuya doğru devamı olan, Barla dağının kuzeye bakan tepesinde, 2734 metre rakımlı bir tepe vardır. Bunun üzerinde çimenlik bir düzlükte etrafı gelişi güzel bir taş yığını biçiminde sıralanmış, bir duvarla çevrili, 10 metre uzunluk ve 5 metre genişlikte, oval bir alan içinde Gelincik Ana’nın yatmakta olduğu rivâyet edilmektedir.
Birinci Rivâyet: Her yıl buraya yaylamayı âdet edinen Sarıkeçili oymağından bir oba, günün birinde yine yaylada çadır kurar. Obanın oğlu geçen yıl burada evlenmiş ve gelin kadın ilk kınalı parmak aşını burada yaktığı ocakta yapmış. Gelinin kaynatası ona, hemen ateş yakmasını ve saç kondurmasını söylemiş. Gelin, o an aklına gelen geçen seneden kalan, toprağa soktuğu üç yanık esiyi alıp getirmek için soktuğu tarafa gitmiş. Topraktan çekip getirmiş. Hâlâ yanmakta olduğunu gören kaynatası hayretler içinde kalarak esinin toprağın içinde bir sene yanık kalmayacağını, gelinin başka bir amaçla oraya kendinden önce geldiğini ve kendini kandırdığını söylemiş.
Gelin tüm saflığıyla bakmış. Elindeki yanık esileri tüm gücü ile atarak: “-Allah’ım canımı al” demiş ve can vermiş. Attığı esilerden biri olduğu yerde, ikincisi kendisinin aşağısındaki Akdere denen derenin içinde, üçüncüsü Yassiören’in altında bulunmaktadır. Adları yanık katrandır. Bu dağa daha sonra bu gelinin ismi verilmiştir.
Gelin-Kaynata arasında geçen bu hadiseden sonra yaylanan bu dağa Gelincik Dağı adı verilmiştir. Burada yatan Gelincik Ana mezarına adak adamaya, dilek dilemeğe gelinmektedir.
İkinci Rivâyet: Her sene yaylamaya gelen Sarıkeçili oymağından olan Yörükler geldikleri tepedeki yaylaya bir çadır kurarlar. Daha yeni evli olan gelinin kaynanası gelinden bir ateş yakmasını ve yemek pişirmesini ister. Gelin şuradan, buradan, çalı, çırpı toplar, ancak çıkan rüzgardan ateşi yakamaz veya yanında kibriti yoktur. Gelin bütün çabalarına rağmen ateşi yakamayınca cadaloz kaynana, elinde oklava değneğiyle geline çok şiddetli saldırır. Ne olduğunu anlamayan gelin geçen seneden kalan küllere başını eğer ve saçlarını küllere bular.
Meğerse, ta geçen seneden küllerin altında kalmış olan kıvılcım zavallı gelinin saçlarını tutuşturarak orada yığılı çalı, çırpı de alev alev yanar ve gelin de bu alevlerin içinde kül olur. Facia yerine yetişen güveyi ve Obanın gün görmüşleri bu hale acırlar, göz yaşı dökerler. Hain kaynana diz çöküp Hakk’a yalvarır ve masum gelinine yaptığına pişman olur; ama, iş işten geçmiştir. Gelinciğin kemiklerini bu ocağın mezarına gömerler ve bu dağa Gelincik Ana adını verirler.
5. Isparta Adı İle İlgili Bir Efsane: Vaktiyle Gülistan denilen bir diyarın Gülsultan adında bir hükümdarı varmış. Bu hükümdarın elma yanaklı, kiraz dudaklı, pembe gül tenli ve ahu bakışlı güzel bir kızı varmış. Kız, pembe gül tarlaları arasında doğup büyüdüğü için kendisi de güller gibi kokarmış. Bütün tabiat bu kıza aşıkmış. Bu güzel kız yüzünden komşu hükümdar dağlar yıllarca birbirleriyle mücadele etmişler. Bunlardan Davras adında dağ, yanıp tutuşan bağrından semalara alevler fırlatmış. Neden sonra bu dağlar bir karara varmışlar. Demişler ki: “Elele, omuz omuza verelim. Geniş bir dağ halkası yapalım. Bu halkanın ortasında hasıl olacak ovayı bereketlendirelim. Ovanın güney bölgesini bağ, bahçe ve gül tarlaları ile süsleyelim. Hiçbirimize yâr olmayan sevgilimizi oraya yerleştirelim. Başına da bekçi olarak Yağız Karatepe ile Efe Sidre tepeyi dikelim. Onun güzelliğini uzaktan seyredelim.” Öyle yapmışlar. Böylece dağ halkasının ortasındaki geniş ovanın güneyinde güzel Isparta bütün tarih boyunca emniyet içinde, düşman istilası görmeden, huzur ve sükun içinde, yeşil fistanının uzun eteklerini yayarak, sevdalılarına cilveler yapıp durmuştur. En nefis elma ile kirazın ve en güzel gülün yetiştiği bu diyarda yetişen kız da elbet güzel olacaktır.
KAYNAK: EĞİRDİR KAYMAKAMLIĞI
