TESCİLLİ KONUT YAPISI (1859) – ÇANDARLI – DİKİLİ / İZMİR

    İki katlı yapı İslâm Mahallesi, Vali Şentürk Caddesi’ndedir. Doğu-batı yönlü eğimli bir arazi üzerinde konumlanmaktadır. Yapı malzemesi köşelerde ve doğu cephenin üst kat cephesinde düzgün kesme taş, diğer kısımlarda kesme taş, kaba yontu taş ve tuğladır. İki katlıdır. Üzeri kırma çatıyla örtülüdür.

Doğu cephe caddeye bakmaktadır. Yapının ana girişi bu yüzdedir. Yapının alt kat ve üst cephe düzenlemeleri farklıdır. Ana girişe cepheyle birleşik alçak bir merdiven (sahanlık) ile çıkılır. İç içe iki yuvarlak kemerden oluşan giriş çift kanatlı bir kapıya sahiptir. Giriş katının her iki yanında yine yuvarlak kemerli birer adet pencere mevcuttur.

     Üst sıranın ortasında balkona açılan düz lento taşlı giriş açıklığı yer almaktadır. Balkon binanın ana girişinin tam üstündedir. Balkonun her iki yanındaki yüzlerde düz lento taşlı dikdörtgen formlu ikişer adet pencere bulunmaktadır. Batı cephenin alt sırasında, ortaya yakın kısımda bir giriş açıklığı vardır. Üst sırada ise birbirine eşit aralıkla yerleştirilmiş dikdörtgen şekilli ve düz lento taşlı dört adet pencere görülmektedir. Batı cephenin alt sırasının ortasında arka bahçeye açılan çift kanatlı, söveli ve yuvarlak kemerli genişçe bir giriş kapısı bulunmaktadır. Kapının kuzeyinde düz ahşap lentolu, dikdörtgen şekilli, boyutları birbirinden farklı iki adet pencere mevcuttur. Üst katta ise birbirine eş uzaklıkta dikdörtgen şekilli ve düz lento taşlı üç adet pencere vardır. Güney cephenin alt sırasının orta ve doğusunda birer adet pencere görülmektedir. Bu pencerelerden doğudaki dikdörtgen şekilli ve düz atkı taşlıdır. Ortadaki ise enine dikdörtgen şekillidir ve ışıklık amacıyla yapılmıştır. Üst sıradaki iki adet dikdörtgen şekilli ve düz lento taşlı pencereler doğu ve batı köşelere yakındır.

    Yerel halk yapıya Mübadele sonrasında Selanik’in Draniç kasabasından getirilen nüfusu sayıca fazla bir ailenin yerleştirildiğini söylemektedir. Bununla birlikte binada

üç ailenin yaşadığından da bahsetmektedirler. Yapının iç plânındaki bugünkü durum bunu doğrulamaktadır. Binadaki üç giriş açıklığı üç ayrı merdivenle üç ayrı iki katlı barınma alanı oluşturmaktadır. Dolayısıyla yapının iç duvarları bölünerek ya da eklenerek bina üç ailenin yaşayabileceği şekilde tahsis edilmiştir.

   Alt katın hâlihazırda plânı giriş ile beraber “L” formuna dönüştürülmüş ve sofaya açılmaktadır. Bu sofanın köşesinde üst kata çıkan merdiven bulunmaktadır. Odanın kuzey batı kenarları “L” şeklindeki sofa ile çevrilidir. Oda dikine dikdörtgen plâna yakındır. Kuzey duvarının batı kısmında giriş açıklığı yer almaktadır. Bu duvarın doğusunda ise sofaya bakan bir dikdörtgen şekilli pencere yerleştirilmiştir.

    Yapının üst kat planı alt katın benzeridir. Ancak orta sofanın sonunda kiler bölümü bulunmaktadır. Üst katta sokak cephesine bakan odanın batı duvarında duvar boyunca uzanan yüklük bulunmaktadır. Kuzey duvarının batı kenarında çift kanatlı bir giriş kapısı yer almaktadır. Doğu duvarında içte basık kemerli, dışa doğru daralan iki adet pencere mevcuttur. Güney cephenin ortasında içte basık kemerli, dışa doğru daralan bir pencere ve onun üst yanında daire formlu ışıklık bulunmaktadır. Orta sofanın kuzeybatı köşesinde merdiven bulunmaktadır.

    Yine ön cepheye bakan diğer oda da dikdörtgen plândadır; ancak daha büyüktür. Odanın batı duvarında, güneydeki giriş açıklığına kadar uzanan yüklük bulunmaktadır. Doğu duvarda yan yana iki adet basık kemerli, dışa doğru daralan pencereler mevcuttur.

Bahçeye bakan odalara ortalarında bulunan sofanın batısındaki merdivenden ulaşılmaktadır. Merdivenin olduğu batı duvarda içte basık kemerli, dışa doğru daralan pencere bulunmaktadır. Bu odalardan güneydeki odanın doğu duvarının yarısına kadar sofa devam etmektedir. Sofanın güneyindeki oda dikdörtgen plânlıdır.

    Doğu duvarında herhangi bir açıklık yoktur. Güney duvarın giriş açıklığına kadar uzanan kısma yüklük yerleştirilmiştir. Yüklüğün üzeri bağdadî duvarla tavana kadar kapatılmıştır. Kuzey duvarın batı köşesinde basık kemerli, dışa doğru daralan bir pencere mevcuttur.

Yapının özgün plan şeması orta sofalı ev plân tipidir. Cephelerin kimi yerlerinde tuğla malzeme ile yapılma süslemeler görülmektedir. Bunlarda en belirginleri kuzey cephenin doğu köşesindedir. Bu kısımda taş üstü kabartma bir rozet işlenmiştir. Bu rozet şehir merkezindeki çarşıda bulunan şadırvanın cephesindeki çiçek rozetlerine benzemektedir. Küçük boyuttaki süslemeler haricinde cephelerdeki asıl estetik unsurlar yuvarlak kemerli giriş açıklılarının, pencerelerin, cephelerin üst köşelerindeki silme başlıklı sütuncelerin biçimleridir. Yapının doğu cephesinin üst sıra birbiri arasında derzsiz düzgün kesme taş duvarı diğer cephelerde görülmemektedir.

   Her iki katın ilk yapılışına özgü plânının, orta sofalı ev plân tipine uygun olduğunu düşünmekteyiz. Alt kat duvarlarının eklenme ve kaldırılmalarına karşın üst katta sadece eklemeler yapılmıştır. Bu nedenle üst kat bize yapının ilk plânı ile ilgili daha net bir bilgi vermektedir. Buna göre üst kattaki odaların sofaları üzerinde bulunan bağdadî duvarların yok sayılması halinde asıl sofa ortaya çıkmaktadır. Ayrıca güneydoğu ve güneybatıdaki odaların ortaya bakan köşeleri arasına bir çeşit basık kemer atılmıştır. Ortadaki duvarın her iki tarafından da bu görülmektedir. Bununla birlikte bu uygulama alt katın güneydoğu odasının yine sofaya bakan kısmında da görülmektedir.

    Cephelerin kimi yerlerinde tuğla malzeme ile yapılma süslemeler görülmektedir.

Bunlarda en belirginleri kuzey cephenin doğu köşesindedir. Bu kısımda bir de taş üstüne kabartma bir rozet işlenmiştir. Bu rozet şehir merkezindeki çarşıda bulunan şadırvanın cephesindeki çiçek rozetlerine benzemektedir. Küçük boyuttaki süslemeler haricinde cephelerdeki asıl estetik unsurlar yuvarlak kemerli giriş açıklılarının, pencerelerin, cephelerin üst köşelerindeki silme başlıklı sütuncelerin biçimleridir. Özellikle doğu oldukça etkileyici bir düzenlemeye sahiptir. Bu cephenin üst sıra birbiri arasında derz kalmayacak şekilde düzgün kesme taş duvarı diğer cephelerde görülmemektedir. Ayrıca alt sıra pencerelerin ve giriş açıklığının dairesel hareketleri üst sıradaki pencerelerin yatay ve dikey hareketlerine canlılık kazandırmaktadır. Alt sıradaki bu uygulama yapıda, inşa edildiği dönemden de kaynaklanan oryantalist bir üslup hissini de uyandırmaktadır. Yapının ara katı seviyesinde tüm beden duvarlarının eni boyunca dolanan silmeler bu tip yapıların en göze çarpan klasik unsurlarıdır. Yapının içinde sadece üst kat kuzeydoğu ve güneydoğu odalarının duvarlarında süslemeler vardır. Kuzeydoğu odadaki yuvarlak kemerli bir niş içindeki vitrinin üstünde alçı malzemeden kenger yaprağı kabartması görülmektedir.

   Güneybatı odanın duvarlarında mavi ve kırmızı renkli çiçek desenleri, içlerinde beyaz çerçeveler olan mavi şeritler görülmektedir. Tavanın ortasında yine alçı malzemeden yapılma kenger kabartması bulunmaktadır.

    Yapının yuvarlak kemerli ana giriş kapısının üstündeki enine dikdörtgen şekilli ışıklığın demir parmaklıklardan oluşan süslenmesinin ortasında 1859 tarihi görülmektedir.

KAYNAK: DİKİLİ BELEDİYESİ KENTSEL ARAŞTIRMA RAPORU