SAHABİYE MEDRESESİ (SAHİP ATA MEDRESESİ) – KAYSERİ

 İnceleme Tarihi: Haziran 2006

Yeri: Kayseri şehir merkezinde, Sahabiye mahallesinde, kalenin karşısında (surların dışında) meydandadır.

Bugünkü durumu: Medresenin hücreleri, farklı malzemeler satan dükkânlar olarak kullanılmaktadır. Tarihi: H. 666/ M. 1267-68

Plan ve mimari özellikleri: Kuzey-güney doğrultusunda uzanan yapı, revaklı açık avlulu, üç eyvanlı, dikdörtgen şeklindeki medrese, karşısındaki mescit ve çeşmesi ile bir külliye teşkil etmekteydi. Mescidi yıkılmış, çeşme ise bulunduğu yerin yol olması sebebiyle medresenin sağına yerleştirilmiştir. Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından 1960’lı yıllarda esaslı bir onarım geçirmiştir. Yapının cephelerine bakıldığında; batı cephesi, duvarı ve duvarı üstten sınırlandıran kornişi yenilenmiştir. Kapalı mekânlara açılan sekiz adet mazgal pencerenin yanı sıra üstte yer alan aslan biçimli iki çörten cephe yüzeyini hareketlendirmektedir. Kuzey cephesinde duvar, eyvanın yer aldı – ğı orta kısımda daha yüksek, kubbeli mekânın arka cephesinde ise daha aşağıda tutulmuştur. Bu cephede medresenin kuzeyinde yer alan mekânlara sonradan açılan kapılar yer almaktadır. Doğu cephesinde duvarın güney-doğu ta – rafına medresenin karşısında olması gereken çeşme bitişmiş durumdadır. Duvar yüksekliği kuzey cepheye göre daha alçak tutulmuştur. Bu cephede aslan başı şeklinde yenilenmiş iki çör – ten ve hücrelere açılan altı adet mazgal pencere yer almaktadır. Güney cephesi, medresenin ön cephesini teşkil etmektedir. Cephenin ortasında, dikdörtgen şeklinde ileriye taşan ve cephe yüksekliğini aşan taç kapı yer almaktadır. Cephenin köşelerinde köşeleri pahlanmış kare birer kaide üzerinde yuvarlak istinad kuleleri yapıya anıtsal bir görünüm kazandırmıştır. Taç kapı köşelerde çapraz dilimli sütuncelerle sınırlanmaktadır. Kenardan başlayarak içe doğru birbirini takip eden beş süsleme kuşağının oluşturduğu bordür taç kapı yüzeyini süslemektedir. Kapının üst kısmında devam etmeyen bu bordürlerde rumi ve geometrik süsleme işlenmiştir. Taç kapı kemerinin köşeliklerinde yer alan kabaralar tahrip olmuş durumdadır. Aralarına gelecek şekilde üstte dikdörtgen şeklinde bir kitabe bulunmaktadır. Bir kaval silmeyle çerçevelenen taç kapının kırık kemeri bitkisel motiflerle süslüdür. Kapı açıklığı üzerinde sekiz sıra mukarnaslı kavsara bulunmaktadır. Mukarnas sırasının altında rumi süslemelerle işlenmiş bir bordür ve yazı kuşağı vardır. Kapı kemeri yanlarda, akantus başlıklı sütuncelere oturur. Sütuncelerin üzerinde cepheye bakan, küçük insan başları plastik olarak verilmiştir. Kapı açıklığının iki yanındaki mihrabiyeler bezemeli bir bordürle sınırlanmaktadır. Beş sıra mukarnaslı mihrabiye kavsaralarını geometrik bezemeli süslemenin yer aldığı sivri kemerler kuşatmaktadır. Kavsaranın ön yüzünde girift halde kabartma “ALİ” yazıları görülmektedir. Kapı nişini köşelere yerleştirilen sütunceler sınırlamaktadır. Taç kapıdan beşik tonozla örtülü giriş eyvanına geçilir. Güney eyvanının yan duvarlarında sivri kemerli küçük nişler vardır. Eyvanın önünde bulunan dikdörtgen planlı avlu ana eyvan bölümü hariç üç yönden revaklarla çevrilmiştir. Revaklar kanatlarda dörder kare ayağa oturan sivri kemerlerle avluya açılmaktadır. Eyvan önlerinde revaklar yanlara göre daha fazla bir açıklığa sahiptir. Revaklardan bir basamakla inilen avlunun  ortasında dikdörtgen şeklinde bir havuz bulunmaktadır. Giriş eyvanının sağında ve solunda eşit ölçülere sahip mekanlar bulunur. Eyvanın doğusundaki mekanlardan birinde medresenin damına çıkan merdiven yer almaktadır. Yan eyvanlardan batıdakinin kuzeyinde üç kapının açıldığı bir dikdörtgen mekan ile eyvanın güneyinde ikişer kapının açıldığı dikdörtgen şeklinde iki mekan yer almaktadır. Doğudaki eyvanın güney tarafında dört kapı açıklığı bulunmaktadır. Eyvanın güney bölümünde dört, kuzey bölümünde üç farklı kapı odalara açılmaktadır. Revaklı avluyu çevreleyen hücreler, eyvanlara dik uzanan beşik tonozlarla örtülüdür. Bu tonozlar aralarda destek kemerlerine sahiptir. Hücrelerin kapıları yuvarlak profilli tablalara oturan basık kemerli, taş söveli,dikdörtgen şeklindedir. Çoğu yenilenmiştir. Sivri beşik tonozla örtülü ana eyvan avlu kuzey cephesinin ortasında yer almaktadır. İki basamaklı merdivenle çıkılan eyvanın kuzey duvarı ortasına sonradan kapı açılmıştır. Eyvanın iki yanındaki kare planlı iki odadan, batıda bulunan odanın üzeri beton kubbe ile örtülüdür. Kubbeye tromplarla geçilmektedir. Arka duvarına sonradan kapı ve pencere açılmıştır. Sağ tarafındaki oda ise ortadan bir kemerin desteklediği tonozla kapatılmıştır. Ana eyvanın yanındaki bu iki odanın da kubbe ile örtülü olduğu eski fotoğraflarda görülmektedir. Süslemesi : Yapının girişinin bulunduğu güney cephesi oldukça itinalı işlenmiş taç kapıya sahiptir. Taç kapı üzerinde geometrik, (zikzaklar, mukarnas, geometrik geçmeler, sepet örgüsü, oniki kollu yıldızlardan gelişen gometrik geçmeli bezemeler, kabaralar, zencerek), Bitkisel, (palmet, kıvrık dal, rumiler, akantus), Geometrik ve Bitkisel süslemelerin bir arada ve yazının süs unsuru olarak kullanıldığı görülmektedir.

Malzeme ve teknik: Yapı tamamen kesme taş malzemeden inşa edilmiştir. Ancak restorasyonlar neticesinde duvar örgüleri bozulmuştur. Taş dışında görülen farklı malzeme yalnızca taç kapı üzerindeki beyaz mermerden kitabesidir.

Kitabesi: Medresenin taç kapısı üzerinde yer alan beyaz mermerden dikdörtgen şeklindeki kitabe üzerinde, kabartma olarak iki satır halinde yazı bulunmaktadır. Kitabede; “Bu mübarek medresenin yapılmasını Kılıç Arslanoğlu, yüce sultan, Sultanlar Sultanı, din ve dünyanın koruyucusu, fetihler sahibi Keyhüsrev (III. Keyhüsrev) zamanında -Allah mülkünü daim kıla- 666 (1276) yılı aylarında (?) Allahu Teâlâ’nın rahmetini uman kul, Hüseyin oğlu Sahib Ali –Allah onun sonlarını iyi eyleye- emretti”, yazılıdır.

Tarihlendirme: Taç kapısı üzerinde yer alan kitabeye göre H. 666/ H.1276 yılında yapılmıştır.

Kaynakça : Halil Edhem, Kayseri Şehri, (Sadeleştiren: Kemal Göde) 1000 Temel Eser, No : 93, Ankara, 1982.

Aptullah Kuran, Anadolu Medreseleri, Cilt: I, Ankara, 1969.

Orhan Cezmi Tuncer, Kayseri Sahip Ata Medresesi, Ankara, 1988

M.Mesut Koman,- Uğur Ferit, Selçuklu Veziri Sahip Ata ve Oğullarının Hayatı ve Eserleri, İstanbul, 1934.

Kazım Özdoğan, Kayseri Tarihi Kültür ve Sanat Eserleri, Kayseri, 1948.

Alev, Çakmakoğlu, Fetihten Osmanlı Dönemine Kadar Kayseri’de Türk Devri Mimarisi, Ankara, 1997. Metin Sözen, Anadolu Medreseleri, I, II, İstanbul, 1970, 1972.

Semra Ögel, Anadolu Selçuklularının Taş Tezyinatı, Ankara, 1966.

Albert Gabriel, Monuments Turcs D’Anatolie, I Paris, 1931.

Gönül Öney, Anadolu Selçuklu Mimari Süslemesi ve El Sanatları, Ankara, 1988.

Yasemin Demircan (Özırmak),Tahrir ve Evkaf Defterlerine Göre Kayseri Vakıfları, Kayseri Vakıflar Bölge Müdürlüğü Yayınları, Yayın No: 2, Kayseri, 1992.

Oktay Aslanapa; Türk Sanatı, İstanbul, 1973.