ÇAY KERVANSARAYI – AFYONKARAHİSAR

Afyon’da bulunan ve Selçuklu döneminin en güzel örnekleri arasında yer alan Çay Kervansarayı, kapalı kervansaray özelliği taşımaktadır. Taşhan olarak da adlandırılan Çay Kervansarayı, ismini bulunduğu ilçeden alır. Kervansarayın avlusu her ne kadar tahribata uğramış olsa da kışlık kapalı kısmı günümüze kadar sağlamlığını korumuştur. 1278 yılıyla tarihlendirilip, banisi Ebul-Mücahhit Yusufhan’dır. Mimarı ise Mehmet oğlu Oğul Bey’dir. Çay Kervansarayı Anadolu Selçuklulardan günümüze kalan en güzel han örneği olup,

Selçuk Sultanı Gıyasettin Keyhüsrev III’ ün emriyle Beylerinden Yakup oğlu Yusuf Bey tarafından Mimar Mehmet oğlu Oğul Bey’e 1278 yılında yaptırılan Taş Külliyesi’nden olan Taş Camii, (Aladdin Cami) Han ve Çeşme halen kullanılmakta olup hamam ise yıkılmıştır. Cami aslında Medrese olarak yapılmış, sonradan camiye döndürülmüştür.

Selçuklular döneminden günümüze kadar gelen en önemli eser Taş Medrese (Taş Camii), Çeşme ve Kervansaraydan ibaret külliyedir. Aynı dönemde inşa edilen hamam ise günümüze ulaşamamıştır. 
-Eski Afyon-Konya yolu üzerinde ön yüzü tamamen kesme mermer kaplı, süslü ve istitallatlı mermer kapı takı ile Selçuklu sanat eserlerinin en güzellerinden biridir. Büyük bir kubbe etrafında tonoz kemerli odalar ve sofalar ile bir küçük kubbeli müderris odası simetriği çeşmelerden ibaret binanın iç kısmı ve özellikle mescit ve dershane kısmı olan büyük kubbe ve iki sofası ve mihrabı ile birlikte mozaik çok ince zevkli çinilerle süslü yapılmıştır. Kemerler ve kubbe kuşağı çinilerinden ve mihraptan bir kısım çiniler düşmüş olmakla beraber kalanlar eserin değeri hakkında bir fikir vermektedir. 
Cümle kapısı üzerinde halen Selçuk sülüsü ile iki satırlık Arapça hitabesi şöyledir.

“Emere bi-imareti hazıl-medresetül-mübarek fi eyyami devletüs- Sultan el azam sıllullahi fil alem Gıyasüddünya ved-din. Keyhüsrev bin Kılıçaslan halled-allaha Sultana el-Abdür zaif el muhtacı Rahmetullahi teala Ebül-Mücahid Yusuf bin Yakub gafferullahu zenube fi sene seba ve seb’ine ve sittemie.” 
Kapı kemerinin üzerinde ve sarkıtların altında bir para arması ve iki tarafında “Amele Oğul Bey bin Mehmed Bey” yazısı vardır. Çaylıların Taş cami dedikleri binanın doğu köşesinde çeşmesi ve batı köşesine de müderris odası eklenmiştir. Müderris odasının pencere söveleri de kesme mermerden ve nakışlıdır. 
-Medresenin karşısında bulunan hamam uzun zaman bakımsız kalmış ve yıkılmıştır. Son zamanlarda yapılan düzenlemelerle hamamın olduğu yer geniş bir cadde haline getirilmiştir. Tamamen yok olan bu hamamın yerine, caminin giriş kapısının karşısına, iki yolun kesiştiği bölüme 80’li yıllarda şadırvan inşa edilmiştir. 
-Cumhuriyet döneminde Taş Camii, Vakıflar İdaresince onarılmış ve kubbeleri kurşunla kaplanmıştır.