AKIN PASAJI (POLİTİ ŞARAP FABRİKASI) – HAVRA SOKAĞI -KEMERALTI – İZMİR

   İZMİR YAHUDİ CEMAATİ TARAFINDAN 19. YUZYILIN İLK YARISINDA İNŞA EDİLEN VE 1895 TARİHİNDE HALIFA POLITI’YE DEVREDİLEN HAVRA SOKAĞI ÜZERİNDEKİ ŞARAPHANE KAPISININ ÜZERİNDE YER ALAN İBRANİ TAKVİMİ 5660 (1900) TARİHİ, YAPININ 1900 TARİHİNDE HALA, İZMİR’Lİ YAHUDİLER TARAFINDAN ŞARAPHANE OLARAK KULLANILDIGINI KANITLIYOR.

   Önce Politi Şaraphanesi, sonra Akın Pasajı olarak anılan fakat aslında başlangıçta İzmir Yahudi cemaatine ait olan Havra Sokağı’ndaki şarap fabrikasının inşa edildiği dönem, 19. Yüzyıl’ın ilk yarısıdır. Bu dönem, Avrupa kökenli Yahudilerin yoksul Osmanlı Yahudilerine mali yardımda bulunduğu ve onlardan alınan bağışlarla din, kültür ve sağlık alanlarında hizmet verecek yapıların inşa edildiği zaman aralığıdır. Başlıca bağışçılar Rothschild, Cremieux ve Montefiore’dir. Özellikle Rothschild ve Montefiore’nin İzmir Yahudi cemaatinin gereksinme duyduğu yapıların inşası için finansör olduğunu biliyoruz. Nitekim Rothschild Hastanesi, Midraş Kadoş Hospital, Talmud Tora Yetim Mektebi ve Lazaretto, 19. Yüzyıl’da sözünü ettiğim bağışlar vasıtasıyla inşa edilmişlerdir.

    Yahudiliğe göre, şarap üretiminin kaşerut niteliğe sahip olabilmesi, kent sınırları içerisinde ve Yahudi dini yetkililerin gözetiminde yapılması şartlarına bağlıdır. Şaraphanenin, Etz Hayim Sinagogu’nun hemen arkasına inşa edilmesinin sebeplerinden biri bu olmalıdır. Diğer sebep ise, şaraphanenin, Havra Sokağı’nda bulunan cemaatin mülkü olan meyhaneye yakın bir konumda olmasını sağlamaktır. Ve muhtemelen, Etz Hayim Sinagogu bahçesine dâhil olan ve bir şaraphane yapılmasını mümkün kılacak büyüklükteki cemaat mülkü arazinin en uygun seçim olduğu düşünülmüştür. Üstelik 19. Yüzyıl’da, İzmir Yahudi cemaatinin son derece yoksul bir profile sahip olduğu dikkate alınınca, bu seçimin isabetli bir seçim olduğu anlaşılmaktadır.

   Havra Sokağı’ndaki şarap fabrikasına ilişkin elimizdeki ilk belge, 1850 tarihli bir kontrattır. Judeo İspanyol dilinde ve solitreo kaleme alınan bu kontrat, şarap fabrikası ile İzmir Yahudi cemaati yönetimi arasında düzenlenmiştir. Kontrat, cemaat vergilerinden biri olan şarap gabelasına ilişkin ayrıntıları içermektedir. Peki, Havra Sokağı’ndaki şarap fabrikasında şarap üretimini üstlenen kimdir ya da hangi kurumdur? 1874 tarihli ikinci belge, bu sorumluluğun İzmir Yahudi Cemaati’nin hayır kurumlarından biri olan “Mohar umatan’a ait olduğunu kanıtlamaktadır. Mohar umatan ya da sadece Matan (Armağan) adıyla anılan bu kurum, genç kızların drahoma ve evlilik giderlerini karşılamaktadır. İzmir Yahudilerine ait diğer yardım kurumları gibi, “Hamahlaka HaYahudit Bemisrad Haklali’ye (Yahudi Departmanı Genel Ofisine) bağlıdır.

KAYNAK: ORHAN BEŞİKÇİ ( KENT YAŞAM ) / Dr. SİREN BORA