PAZAR ( PİYALEOĞLU ) CAMİİ – TURGUTLU -MANİSA

Turgutlu ilçe merkezinde , Pehlivan Caddesi üzerinde yer almaktadır.

Piyale ağazade Mustafa Ağa Camii. ya da Yapı bugün Pazar Camii olarak bilinmektedir.

Giriş kapısı üzerindeki kitabede:

1-Mustafa ibn-i Piyale yani Abd-î zâîf

2- Hakdan isterdim yapayım bir mâbed hub ve Arib

3- Bir ibadetgaha muhtaç gördüm bu mahalle-i camii

4- Başladım Fî’ elhal bende kalmayub sabr- şekib

5- Hamd’ullah ger tamam olub dedim tarihini

6- Camii’n et-temamını kıldı-i bana Allah nasib

7- Sene 1065

AÇIKLAMA:

Abd-i Zaif Piyale oğlu Mustafa, bir ibadethaneye ihtiyacı olduğunu gördüğü bu mahallede bir cami yapmayı haktan istemiştir. Sabredip başladım. Allah bana camiyi tamamlayı nasib etti. Tamamlanınca tarihini dedim. Sene H. 1065 / M. 1649-1650.

VAKFİYESİ:

Osmanlı Dönemi Turgutlu’da en eski vakıf eserlerden biri Piyaleağa- zâde Mustafa Ağa’nın kendi adına yaptırdığı Piyaleoğlu/Pazar Câmi’dir. Kitabesinde H. 1065/1649-50 tarihi vardır. Bu camiye Piyaleağa-zâde Mustafa Ağa tarafından vakfedilmiş. Pamuk pazar nnda bir kahvehane, cami bitişiğinde bir kahvehane, bir bakkal dükkanı, o çevrede bir yorgancı, bunlardan başka iki tütüncü dükkanı ve iki kahvehane daha bulunuyordu.

Yapı orijinalde batı cephenin kuzeyindeki beş cepheli minare kaidesinin çıkıntısını saymassak, kuzey güney doğrultusunda dikdörtgen planlıdır. Güneyinde kare planlı üzeri pandantiflerle geçilen ve sekizgen kasnağa oturan kubbe ile örtülü ibadet mekanı (Harim), kuzeyinde ise doğu batı doğrultusunda dikdörtgen planlı, dört sütun ve duvarlara doğu-batı, kuzey-güney doğrultusunda atılan sivri kemerlerle üç bölüme ayrılmış, üzerleri pandantiflerle geçilen kubbelerle örtülü son cemaat yeri vardır.

İbadet mekanının kuzeyinde eksende giriş kapısı ve buna simetrik yerleştirilmiş iki pencere, güney duvarda eksende yarım yuvarlak mihrap nişi ile buna simetrik yerleştirilmiş birer pencere vardır. Ayrıca, batı köşede minberi bulunmaktadır. Batı duvarda eksene yerleştirilmiş iki pencere ile kuzey köşede minareye çıkış kapısı bulunmaktadır. Doğu duvarda ise eksene simetrik (Orijinalde pencere olan) iki sivri kemerli açıklık görülmektedir. Buralardan yapıya 20. yüzyılda eklenmiş olan, kuzey güney doğrultusunda dikdörtgen planlı ve üzeri düz ahşap tavanla örtülü ek bölüm yer almaktadır.

Ek bölümünde güney duvarında eksende bir pencere, doğu duvarında eksenin güneyinde ve kuzeyinde birer pencere ile kuzeyinde bir kapı, kuzey duvarında ise bir kapı ile bir pencere vardır. Kuzeydoğu köşede ise mahfile çıkış merdivenleri bulunmaktadır.

Son cemaat yeri, kuzey-doğu ve batı yönlerden kemerlerle dışarı açılmaktadır. Güney duvarında eksendeki giriş kapısının iki yanında simetrik yarım yuvarlak birer mihrabiye nişi ile bunların yanında birer pencere görülmektedir. Ayrıca, bugün son cemaat yeride 20. yüzyılda eklenen üzeri kırma çatı ile örtülü camekanlı bir bölümle kuşatılmıştır. Bu bölümde kemerlerle dışarıya açılmaktadır.

Camekanlı bölüm kuzeyde 7 yuvarlak kemerle, doğu ve batı da ise üçer sivri kemerle dışarıya açılmaktadır. Kemerli bölümlerden doğudan birincisi ve beşincisi kapı, diğerleri penceredir. Yapının batı cephesinin kuzeyinde, dıştan beş cepheli kaidesi olan ve üstte pahlanarak silindirik gövdeye geçilen tek şerefeli minaresi vardır. Batı cephe de ayrıca, eksene simetrik yuvarlak kemerli alt ve üst pencereler ile eksende yuvarlak (gül) pencere bulunmaktadır.

Doğu cephede ise bugün, eksene simetrik yuvarlak kemerli iki alt ve üst seviye penceresi ile kuzeyde yuvarlak kemerli bir kapı vardır.

Güney cephede ise eksene simetrik yuvarlak kemerli birer alt ve üst seviye penceresi ile eksende üst seviyede yuvarlak (gül) pencere bulunmaktadır. Cephe üst seviyede tüm cepheleri dolaşan iki sıra kirpi saçakla sonlanmaktadır. Doğudaki ek mekanın güney cephesinde ise eksende yuvarlak kemerli alt ve üst seviye penceresi vardır. Kubbenin oturduğu sekizgen kasnağın ise her cephesinde eksende dikdörtgen nişler içinde yuvarlak kemerli pencereler görülmektedir.

Son Cemaat yerindeki sütunlar ve başlıkları devşirme olduğu için kendi içinde farklılık göstermektedir. Kuzey duvarında eksende dışa hafif taşkın yuvarlak kemerli giriş kapısı ile kemerin üzerinde üç satırlık kitabesi bulunmaktadır. Kapının iki yanında ise yarım yuvarlak nişli ve dört sıra mukamas kavsaralı mihrabiye nişleri vardır. Ayrıca, giriş kapısını üst kısmında eksende yuvarlak kemerli ve metal korkuluktu mükebbire görülmektedir.

İbadet mekanının güney duvarında eksendeki yarım yuvarlak mihrap nişi yuvarlak kemerlidir. Nişin iki yanında bitkisel süslemeli başlıklı birer sütun, sütun başlıklarına oturan bezemeli liriz üzerinde bezemeli dikdörtgen kitabe ile bunların üzerinde kaval silmelerle oluşturulan üzerindeki şeritler süslemeli yuvarlak kemerli alınlık dikkati çekmektedir. Alınlığın içinde iki sıra kitabe bulunmaktadır. Kemerin üst kısmında ise üzengileri üzerindeki kare kaideler üzerindeki vazolardan çıkan çiçek kompozisyonları ile yoğun barok bitkisel süslemelerle kuşatılmış yuvarlak (gül) pencere vardır . Mihrap nişinin iki yanında ise simetrik yuvarlak kemerli birer alt ve üst seviye pencereleri görülmektedir. Batı köşede ahşap minber, doğu köşede ise ahşap vaaz kürsüsü bulunmaktadır.

Kuzey duvarda eksende sivri kemerli kapı açıklığı ile bunun iki yanında simetrik yuvarlak kemerli birer alt ve üst seviye penceresi vardır. Kapının üzerinde ise yuvarlak kemerli mükebbire penceresi görülmektedir.

Batı duvarda eksene simetrik yuvarlak kemerli birer alt ve üst seviye penceresi ile eksende üst seviyede yuvarlak (gül) pencere vardır. Duvarın kuzey köşesinde ise minareye çıkış kapısı bulunmaktadır.

Doğu duvarda, ek bölüme açılan yuvarlak kemerli iki açıklık ile bunların üzerinde yine ek mekana açılan iki üst seviye penceresi ile bunların üzerinde eksende yuvarlak (Gül) pencere yer almaktadır (Fotoğraf 20). Doğudaki ek bölümün alt katında, güneyde bir, doğuda iki yuvarlak kemerli pencere ile kuzeydoğu köşede üst kata çıkış merdivenleri ile dışarı açılan yuvarlak kemerli kapı ile kuzeyde son cemaat yerine açılan yuvarlak kemerli bir kapı vardır

Yapıda malzeme olarak, kesme taş, tuğla, devşirme malzeme ve alçı kullanılmıştır. Devşirme malzeme son cemaat yerindeki sütunlarda ve başlıklarında, Alçı mihrap süslemesinde, kesme taş duvarlarda, tuğla ise duvarlarda ve minarede karşımıza çıkmaktadır. Cephelerde bir sıra taş, üç sıra tuğladan oluşan almaşık teknik kullanılmıştır. Yapıda süsleme ile giriş kapısında, mihrapta, kubbeye geçiş sistemi, kasnak ve kubbede karşılaşmaktayız . Süsleme türü olarak ise geometrik, bitkisel ve yazı kullanılmıştır. Geometrik süsleme kasnakta, zencerek kompozisyonlu ,bitkisel süsleme mihrapta, vazodan çıkan çiçek ve akant yapraklarından oluşan kompozisyonlar şeklinde, yazı ise, giriş kapısı üzerindeki dikdörtgen pano içinde ve mihraptaki dikdörtgen pano ve çökertme alınlıkta karşımıza çıkmaktadır.

KAYNAK: MANİSA KÜLTÜR VARLIKLARI ( HAKKI ACUN)