II. BAYEZID KÜLLİYESİ – AMASYA

Osmanlı Sultanı II. Bayezid’in emri ile Oğlu şehzade Ahmet tarafından cami, medrese, imaret ve muvakkithane oluşan külliyenin inşasına 1485 yılında başlanmış ve 1486 yılında tamamlanmıştır Külliyeye daha sonraki yıllarda sıcak su ve kar sebili, 1842 yılında muvakkithane ile ikinci bir şadırvan ile 6 dükkân eklenmiştir.
Külliye 1668-69 yılındaki depremden zarar görmüş ve onarılmıştır.
Amasya II. Bayezid Camii, Ters T planlı olarak algılanmasına rağmen tabhane odaları yoktur. Yapıda kuzeydeki daha küçük iki kubbe ile örtülü orta mekân, yanlara doğru üç küçük kubbe ile genişletilmiştir.
Kuzeyde beş bölümlü bir son cemaat yeri vardır. Yapının son cemaat yerinin iki yanında tek şerefeli birer minare yer almaktadır. Doğudaki minare yivli olarak düzenlenmiştir.
Yapı, renkli taş işçiliği ile kapı ve pencere kanatlarındaki ahşap bezemeleri açısından dikkat çekicidir. Caminin doğusunda tek sandukalı türbede şehzade Osman gömülüdür.
Caminin batısında, (U) planlı revaklı açık avlulu, on sekiz hücreden ibaret medrese yer almaktadır. Medrese günümüzde il Halk Kütüphanesi olarak kullanılmaktadır.
Caminin doğusunda, (L) plânlı imaret bulunmaktadır. Bugün, esas fonksiyonuna uygun olarak Amasya Valiliği Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı’nın aşevi olarak kullanılmaktadır. Amasya II. Bayezid Külliyesi’nin şadırvan kubbesi ile muvakkithanesinin tavan eteği manzara resimleri bakımından
ayrıca önem taşıyan eserlerdir.
19. yüzyılda onarılan veya yeniden inşa edilen şadırvanın kubbesinde İstanbul manzaralarına yer verilmiştir. Bu manzaralardan birinin Bayezid Külliyesi olduğu anlaşılmaktadır. Benzer tasvirler 1840 yılında inşa edilen muvakkithanede de yer almaktadır. Kare planlı olan yapının süslü ahşap tavan eteğinde ağaçlıklı bir tabiat içerisinde resmedilmiş çeşitli yapılar ve köprülerden oluşan manzaralar ve kent tasvirleri vardır. Bu resimlerden birinin Bayezid Camii tasviri olduğu düşünülmektedir. Her iki minare hizasında bulunan yaşlı çınar ağaçlarının külliye ile yaşıt olduğu tahmin edilmektedir. 2009 yılında imaretin kuzeyinde bulunan büyük tonozlu odanın içerisine Amasya il Özel idaresince Minyatür Amasya Maket Müzesi yapılmış olup, 2010 yılında ziyarete açılmıştır.
II. Bayezid Külliyesi – Amasya

II. Bayezid Külliyesi 1485-1486 yılları arasında Osmanlı Sultanı II. Bâyezid’in talimatıyla Amasya Sancak Beyi Şehzade Ahmed tarafından yaptırılmıştır. Eldeki mevcut 1496 tarihli vakfiyede belirtildiği üzere külliye birimleri; cami, medrese, imaret, mektep ve köprüden ibarettir. Külliyenin bir birimi olarak sözü edilen köprü ise Çorum’un Osmancık İlçesinde Kızılırmak üzerinde yer almaktadır. Külliye birimlerinden olan cami, medrese ve imaret mevcut olup külliyenin doğusunda olduğu ifade edilen mektep ise günümüze ulaşamamıştır. Ayrıca sonradan külliyeye Şehzade Osman Çelebi Türbesi ile Muvakkithane eklenmiştir. Külliye birimleri hakkında bilgi veren Topkapı Sarayı Müzesi arşivindeki bir belgede; imaret olarak bilinen yapının, mut’ime-hâne (yemekhane), matbah (mutfak), kiler, fırın ve ahır olmak üzere beş ayrı birimden oluştuğu anlatılmaktadır.

Cami

Yan mekânlı ya da zaviyeli cami mimarisinin seçkin örneklerinden biri olan cami, ortada büyük bir kemerle ayrılan iki kare mekânla, doğu ve batı yanlarda üçer kubbeli yan mekânlardan oluşur. Orta mekânı, sekizgen kasnaklarında 16’şar pencere bulunan iki büyük kubbe örter. Kubbe içi ve pencere kemerlerinin üzeri zengin kalem işleri ile süslenmiştir. Ahşap pencere kanatları 15’inci yüzyıl ahşap kündekârî tekniğinin güzel örneklerindendir. Kuzeydeki son cemaat yeri, beş sivri kemerin taşıdığı beş kubbe ile örtülüdür. Son cemaat yerindeki pencere üstleri mavi beyaz çini panolarla süslenmiştir. Buranın iki ucunda yükselen tek şerefeli iki minareden doğudakinin gövdesi dikine yivli, batıdakinin gövdesi ise zikzak taş dekorludur. Caminin mukarnas süslemeli, ihtişamlı taç kapısı üzerindeki üç satırlık mermer kitabe Hattat Ali bin Mezid’in eseridir. Avlu ortasında yer alan 12 kenarlı şadırvan, 12 sütunun taşıdığı, 12 yüzlü sivri piramit bir çatıyla örtülüdür.

Medrese

Caminin batı yanında U planlı medrese bulunur. Külliyeyi çevreleyen avlunun batı duvarına bitişik olarak inşa edilmiş olan medrese, ortada genişçe bir avlu, avlunun etrafında kubbeli revaklar ve bunların arkasındaki öğrenci hücrelerinden oluşur. Kuzeydeki giriş kapısının karşısında, sekizgen kasnaklı bir kubbeyle örtülü, kare planlı dersane bölümü vardır.

İmaret

L planlı İmaret caminin doğusundadır. İmaret’in dikdörtgen olan mekânlarının üzeri tonozlarla örtülüdür. Bu mekânların önünde, İmaret’in camiye bakan yüzlerinde küçük kubbelerle örtülü revak kısmı bulunur.

Türbe

1513 tarihli olan türbe kare planlı ve tek kubbelidir. Özgün inşa kitabesi bulunan türbe, düzgün kesme taş malzeme ile inşa edilmiştir. Türbe Şehzade Ahmed’in oğlu Şehzade Osman Çelebi için yapılmıştır.

Muvakkithane

Caminin kuzeybatısında, medreseye yakın bir yerde bulunan tek katlı, kare planlı küçük yapı ise namaz vakitlerinin belirlendiği muvakkithanedir. İç mekân duvarları ve tavanı kalem işi bezemelerle süslü olan Muvakkithane, 1842 yılında Kapancı-zade Hacı Hüseyin Efendi tarafından yaptırılmıştır.

Kaynak: Muzaffer DOĞANBAŞ, Amasya II. Bâyezid Külliyesi, Amasya Valiliği Yay. Ankara 2010