ÇINARLI CAMİ – AYVALIK / BALIKESİR

(Agia Iorgi Kilisesi)

    İlçe merkezinde Hamdi Bey Mahallesi’nde bulunan Çınarlı Cami, Ayvalıklı Papaz İkonomos’un 1793’teki ölümünden kısa bir süre sonra tamamlanmış ve Ayvalıklı ustalarca inşa edilmiştir. Cumhuriyetin ilanından sonra camiye çevrilmiştir. 1923 yılında camiye döndürülen kiliseye mihrap eklenerek, çok fazla değişiklik yapılmadan dönüşüm gerçekleştirilmiş. Caminin etrafında bulunan asırlık çınar ağaçlarından dolayı camiye Çınarlı cami adı verilmiş, ancak cami aynı zamanda Alibey Cami adıyla da biliniyor.  

    Ayvalık’ta bulunan tarihi yapıların en görkemlisi olarak tanımlanan eser, göz alıcı bir mimariye sahiptir. Mimarinin planı, Aya Yanni Kilisesi ile uyumlu olup, kubbeli haç planlıdır. Moloz ve kesme taş malzemesiyle yapılan yapının planı dikdörtgendir. İkiz pencereler, zarif sütunlar, sarımsak taşından yapılmış olan dış cephe oldukça etkileyicidir. Uzmanlar, cephe duvarlarının ortasında bulunan merdivenli ön giriş mekânlarının, Antik Dönem mimari izlerini yansıtacak şekilde yapıldığını; iç mimarideki süslemelerin Barok tarzda olduğunu belirtmektedirler.

PLAN ÖZELLİKLERİ

    Yapı doğu-batı yönünde uzanan dikdörtgen, zemin katı bazilikal, üst örtü bakımından kapalı yunan haç planlıdır. Doğusunda içten yuvarlak dıştan üç cepheli üç apsisi bulunmaktadır. İki yanında pastoforium odaları yer alır. Batısında kuzey ve güneye çıkıntı yapan narteksi vardır. Bu çıkıntılı mekânlar galeri katına çıkışı sağlayan merdivenlerdir ve narteks kuzey- güney yönlü beşik tonozla örtülüdür. Naos ve Bema bir ikonostasis ile ayrılmıştır. Diokonikon’a güneyden bir giriş açıklığı açılmıştır. Doğu-batı, kuzey-güney haç kolları beşik tonozla örtülüdür. Diğer birimler ise çapraz tonozla örtülüdür. Naos’a giriş batıdan üç giriş açıklığı ile kuzey-güneyden birer giriş açıklığı ile sağlanmaktadır.

SÜSLEME ÖZELLİKLERİ

    Yapıyı ‘’U’’ şeklinde dolaşan galeri katını taşıyıcıları korint başlıklıdır. Tonozların içerisinde bitkisel alçı süslemeler yer alır. Bema ve naosu ayıran ikonostasis yapıda süslemenin en yoğun bulunduğu yerdir. İkonastasis’in biri ortada ikisi yanda olmak üzere üç giriş açıklığı vardır. Bu giriş açıklıkları gömme yivli sütunlarla ayrılmıştır. İkonastasis’in üst kesiminde tam ortada dışa yarım yuvarlak şekilde taşan kürsü yer alır. Bunun altında ana girişin kemeri barok etkili bitkisel süslemeler ile bezenmiştir. Yapı camiye çevrildikten sonra madalyonlar içinde yer alan tasvirler sıvanmıştır. Bu madalyonların çevresinde akant yaprakları, bitkisel kıvrım dalları ve üzüm salkımı motifi görülmektedir. Ana girişin kemerinin üzerinde iki yanda birer kuğu figürü yer almaktadır.

Yapı camiye çevrildikten sonra apsisteki süslemeler sıvanarak kapatıldığı için burası sadedir. Kubbe ve beşik tonozların içinde bitkisel alçı süslemeler görülmektedir. Yapıdaki taşıyıcı payeler korint başlıklıdır ve bu başlıklardaki akant yaprakları dışa doğru kıvrılmış şeklindedir.

MİHRAP

    Yapıya camiye çevrildikten sonra eklenen mihrap son dönem Osmanlı mimarisi örnek alınarak süslenmiştir. Yuvarlak kemerli bir niş içerisinde yer alan mihrabın iki yanındaki gömme sütunlar korint başlıklıdır. Mihrap nişi üzerinde dikdörtgen pano içerisinde ayet kitabesi yer alır. Mihrap alçıdan bitkisel girift süslemeler ile taçlandırılmıştır. Mihrap nişi içerisine barok dönem resim sanatında da yoğun olarak kullanılan perde motifi yapılmıştır.

MİNBER

Mihrabın sağında yer alır. Yapının ambon’u günümüzde minber olarak kullanılmaktadır. Tek bir ahşap sütunun taşıdığı balkon benzeri kürsüye merdiven ile çıkılır. Oyma tekniğiyle yapılmış bitkisel süslemeler görülmektedir.

KAYNAK: AYVALIK’TA CAMİYE ÇEVRİLMİŞ KİLİSELER

FOTOĞRAFLAR: MUSTAFA GÜRELLİ